Yahudilik, Millilik ve Evrensellik

Dilara  Kahyaoğlu
2014

Amaç:  Yahudilik; evrensellik ve millilik paradoksu üzerinden tartışılır. Bilgi edinir, araştırır.

           Kilit Beceriler: Araştırma, Eleştirel Düşünme, Tartışma

Kaynak 1:  

MÖ 300 yılında Yahudi Dünyası

İleride daha da genişleyecek olan Yahudi diasporasının başlangıcı bu haritada görülmektedir. Yahudi yerleşimi henüz Yahudi’ye ve Babil’de yoğundur. Bu erken dönem batıya yayılma hareketinin etkisi;  MÖ 2. ve MS 3. yüzyıllarda daha net olarak görülecektir. Yahudi kolonilerinde yaşayan halkın çoğu; Aramice veya İbranice değil Yunanca konuşmaktadır. Zamanla aradaki kültürel farklılık giderek açılacak ve Hristiyanlık yayılma gücünü daha çok bu halklarda bulacak, Yahudilerin tohumlarını attığı Tek Tanrıcılık inancının; dinamik ve verimli topraklarında yeşerecektir. 
Yahudi Dünyası, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisinden taranmıştır.

Kaynak 2: 

Diaspora Yahudileri ve Yayılma

Kudüs’ün 70’te tahrip edilmesinden itibaren, Yahudilerin Yahudiye’deki konumları ile Roma İmparatorluğunun herhangi bir başka yerindeki konumları arasında gerçekten pek bir ayrım yoktu.  Yahudilikten devlet dinine [Roma] ve Hıristiyanlığa bazı geçmeler de olmakla birlikte, diaspora kısmen döndürmeler ( Yahudi misyonerlik etkinlikleri) yoluyla büyümeye ve yayılmaya devam etmiştir. Kesin olmamakla beraber, 70 yılından kısa bir süre önce Yahudiye’de iki buçuk milyon ve Roma diasporasında da dört milyon Yahudi olduğu inandırıcılıkla tahmin edilmektedir. … 
Daha sonraki tarihlerde buna benzer bir durum çok nadirdir. Doğu sınırının ötesinde de büyük bir Yahudi nüfusu (70 yılına gelindiğinde muhtemelen bir milyon veya daha fazla) olması bir yana, Romalıların Yahudi meselesini neden ciddiye aldıkları açıktır.

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:27

Kaynak 3: 

Hasmoniler Zamanında Yahudilik

Yahudi egemenliği giderek yaygınlaştı öyle ki Aleksandr Yannai öldüğünde Davud’unkiyle kıyaslanacak büyüklükte bir krallığı yönetiyordu. Yahudiler fethedilen bölgelere yerleştirildiler; oranın nüfusunu zorla Yahudileştirdiler ve karşı koyan bazı kentleri yok ettiler. Yahudi ismi geniş bir alana yayıldı.

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:23

Kaynak 4: 

Seçilmiş Kavmin Görevi

Hz. İbrahim soyundan geldiği kabul edilen İbranileri ve İsrailoğullarını Tanrı’nın “seçilmiş kavmi” saydığı için, bu halkın ulusal dini olarak gelişmiştir. Bu inanca göre Tanrı, Hz. İbrahim’in kişiliğinde İsrailoğullarıyla gerçekleştirdiği antlaşmayla onları yalnızca kendine tapmakla ve tanrısal hakikati dünyanın bütün kavimleri arasında yaymakla görevlendirmiştir.

AnaBritannica. Yahudilik. Cilt 22. s:257.

Kaynak 5: 

Yerellikten Kopuş

Peygamberler Yehova kültünü evrensel, adil ve merhametli, günahkârları cezalandıran ancak tövbe edenleri affeden bir Tanrı’ya doğru geliştirmiştir. Dinin, yerellikten ve kabisellikten kopuşundan sonra Yakındoğu’nun dini iklimi budur. ….

Ferisiler, Museviliğe yeni ve titiz bir araştırma ruhu taşıyan yorumcular ekolüdür. … Yahudi olmayanlar arasında Museviliği yaymayı, insanların ilahi adalet gününde yeniden dirileceğine dair bir inancı öğretmeyi kabul etmişlerdir; tutumlarında hem ulusal hem de evrensel bir amaç vardır ve Yahudi tektanrıcılığının ötesine geçmişlerdir. …

Mısır’ın, İskender’in ve Selevkosların ordularının hepsinde Yahudi tümenleri vardır… 
En büyük Yahudi kolonilerinden biri İskenderiye’dedir. İskenderiyeli Yahudiler, Yunanca konuşur. 

… Roma’da elli bin kadar Yahudi vardır. Bu dağılım Museviliği yayma fırsatlarını ve dolayısıyla toplumlar arasındaki sürtüşme tehlikesini artırmaktadır.

Yahudilik, geleneksel kültlerin zayıfladığı dünyaya çok şey vadetmektedir. ... ibadet için tapınaklara, mabetlere ve rahiplere gerek duyulmaması ve hepsinin ötesinde kurtuluş taahhüdünün çekiciliği ağır basmaktadır. İşaya, Musevi olmayanlara ışık götürülmesi gerektiğini vaaz etmiştir. Musevi olmayanlardan birçoğu bu ışığa, aynı ışığı yeni bir anlayışla tanıtan Hristiyanlıktan daha önce koşmuştur. Museviliği kabul edenler, kendilerini Yahudi tarih yazımına esin veren o büyük hikâyede anlatılan seçilmiş halkın insanları olarak görmüşlerdir. …

Yahudilerin ve Yahudiliğe dönenlerin oluşturduğu büyük topluluklar, Romalı valiler için önemli sosyal gerçekliklerdi. Bunun nedeni sadece fiziki büyüklükleri değil, kendilerini diğerlerinden ayrıştırmak konusundaki kararlı tutumlarıydı. … 
Museviliğe dönmenin yaygın olduğu ve bazı Romalıların Yahudi inancından etkilendiği dönemde Roma’da Yahudilere karşı duyulan hoşnutsuzluğun belirtileri görülmüştür.

Roberts, J. M. Dünya Tarihi. s: 118 ve 266-67

Kaynak 6: 

Musevi Hazarlar Bilmecesi

MS 737 yılında Hazar Hanı da İslamiyet’i kabul etmiştir. Ama kısa bir süre sonra halefleri Museviliği benimsemişler ve devlet dini haline getirmişlerdir. Bu değişimin dönemin Bizans, Arap veya Yahudi kaynaklarında hiç yankı bulmamış olması son derece ilginçtir; ama MS 864 yılında Westphalia'da Corvey'de yazan Akitanyalı keşiş Druthmar'ın olayı bildiği anlaşılmaktadır:
"Hun ırkından olan ve kendilerine Gazari diyen Gog ve Mogog topraklarında bir kavim vardır, savaşçı bir kavim.... ve hepsi de Yahudi inancını kabul eder."…  

Yahudi tarihçiler doğal olarak Hazarların Yahudiliği kabul etmesine çok büyük bir ilgi göstermişlerdir. Toledolu yazar Judah Halevi (1075-1141), Hazar Hanını bir iman kahramanı olarak idealize eder. … 
Öte yandan Karayit düşünürü Abraham Firkoviç (1785-1874) ise, Hazarların Karayit olduğunu iddia etmiştir. 
Arthur Koestler de 1970’lerde, göçmen Hazar Yahudilerinin Orta Avrupa’daki Aşkenaz Musevilerin asıl nüfusunu oluşturduğunu yazmaktadır. Özetle, Hazar bilmecesi hala tam olarak çözülememiştir.

Davies, Norman. Avrupa Tarihi. 2011/2. S: 265-664

Kaynak 7: 

İran, Yemen ve Habeşistan

Part krallarına bağlılık borcu olan birçok prenslikten biri olan Adiabene, bir süre Yahudiler tarafından yönetilmiştir. Kraliçe Helene ve oğlu Azatesis l. yüzyılın başlarında Yahudiliğe geçmişlerdi. Aile, Kudüs'te etkileyici anıtlar inşa etti ve 66-74 savaşında Yahudi asileri destekledi. …
Yemen'de diğer bir hükümdar ailesi olan Himyerler, 4. Yüzyılın sonunda ve tekrar 6. Yüzyılın başında, kısa süreler için Yahudiliğe dönmüştür.

Lange, Nicholas de. «Yahudi Dünyası.» Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi. S:31

ARAŞTIRMA, ELEŞTİREL DÜŞÜNME, TARTIŞMA

1.Kaynaklardaki bilgiler Yahudilik ile ilgili şimdiye kadar bildiklerinizden farklı mı? Nasıl? Örnekler vererek açıklayınız.

Eğer farklılık varsa bunun nedenlerini tartışmak için önce araştırma yapınız daha sonra tartışınız.

2. Bu çalışmanın başlığı neden “Evrensellik ve Millilik” olarak konmuş olabilir? Kaynakları kullanarak görüşünüzü özetleyen bir yazı yazınız. 

****

*İbraniler/Yahudiler serisinin diğer çalışmalarına bkz.

Yahudi Tarihinin Birinci Elden Kaynakları ve Tarihçilik
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/yahudi-tarihinin-birinci-elden.html

Bir Kimlik Sorunu: Kim Yahudidir?
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/bir-kimlik-sorunu-kim-yahudidir.html

İbrani Tarihini ve Kültürünü İncelemek
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/ibrani-tarihini-ve-kulturunu-incelemek.html


**Çalışmada kullanılan kaynaklar için bkz.

http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/yahudi-tarihinin-birinci-elden.html

Bu çalışma "Uygarlıklar Tarihi 1 Öğrenci ve Öğretmenler İçin Çalışma Kitabı" için hazırlanmış ve orada yayımlanmıştır.

Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.