Orta Asya Neresidir? Nasıl Bir Yerdir?

Dilara Kahyaoğlu
2014

Amaç: Haritalar ve metinler aracılığıyla Orta Asya’yı tanır. Neresi olduğu konusunda farklı fikirlerin farkına varır.

Kilit beceriler: Harita Okuma, Karşılaştırma, Analiz, Çıkarımda Bulunma,  Araştırma

Kaynak 1: 

Göçebelerin ve Yerleşiklerin Yaşam Alanları

Türkler gibi göçebe, savaşçı halkların esas yaşam alanları haritada “bozkırlar” çemberi içinde gösterilen geniş bölgedir (A).  Hiung-Nu, Göktürk vb. olarak isimlendirilen ve “Türk” etnik grubu içinde düşünülen halkların ana yaşam alanlarının ise; Orhun ve Selenga ırmakları ile Altay Dağları arasındaki bölge olarak düşünülmektedir (bkz. Kaynak 2).

Kaynak 2: 

Orta Asya Fiziki Haritası

Kaynak 3: 

Orta Asya Neresidir?

Orta Asya ismi her zaman aynı bölgeyi anlatmamıştır. Bazı bilginler bu deyimi; Doğu Türkistan yani günümüzde Uygarların oturduğu Sinkiang Özerk Bölgesi için kullanırlar.  Bazıları daha batıdaki bir yöreyi yani Batı Türkistan’ı (Tanrı Dağları ile Aral Gölü arası) kasteder.  Bazıları sınırları hayli genişleterek Kutup yöresi de içindeki olmak üzere; Sibirya’yı, Moğolistan’ı güneyde ise Tibet’i, Nepal ve Afganistan’ı da Orta Asya içinde gösterirler.

Modern coğrafyacılara göre ise;  Çin’den başlayıp, Aral Gölü merkez olmak üzere, Sibirya, Hazar Denizi ve Afganistan’a dek uzanır.

AnaBritannica. Asya. Cilt 2. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1987.

Gorshenina, Svetlana ve Claude Rapin. Kabil'den Semerkand'a Arkeologlar Orta Asya'da. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.

Kaynak 4: 

Orta Asya İsminin Tarihçesi

Orta Asya 14. ve 15. yüzyıllardan itibaren aydınlanmış Avrupa’nın sözlüğünde; eskiden göçebe İskitlerin hüküm sürdüğü toprakları kapsayan İskitya adıyla yer aldı. [Aslında bu ismi Yunanlılar ve Romalılar da kullanmıştır.]

18. Yüzyılda bu terim yerini Tataristan’a bıraktı. Tataristan bir kelime oyunu sayesinde varlığını korudu. Moğol ordusunu oluşturan kavimlerden biri olan Tatarlarla, vahşi göçebe sürülerinin geldiği varsayılan mitolojik cehennem “Tartar”ın birleşimidir bu.

19. yüzyıldaki daha sistemli araştırmalar sırasında Orta Asya terimi, Çin’in batısını, Moğolistan’ı, eski Asya Sovyet cumhuriyetlerini, İran, Pakistan ve Hindistan’ın kuzey bölgelerini kapsayan alanı belirtmek için kullanıldı.

İpek Yolu ismini ilk olarak 20. Yüzyıla geçerken Ferdinand von Richthofen kullandı. Bu olumlu çağrışımlar yaratan isim, no man’s land (insansız alan)  düşüncesini siliyor, onun yerine ticari temasların meydana geldiği seçkin bir alan düşüncesini getiriyordu.

Orta Asya terimi Sovyetler zamanında resmileşti. Aynı dönemde diğer resmileşen terim;  Avrupa bilim okullarında daha geniş bir alan için kullanılan Merkezi Asya terimidir. Bugün Batı’daki eğilim, buna Müslümanların yaşadığı bölgeleri de eklemektir, örneğin Kafkas halklarının topraklarını…

Gorshenina, Svetlana ve Claude Rapin. Kabil'den Semerkand'a Arkeologlar Orta Asya'da. s: 17-20

Kaynak 6.  

Altay Dağları

ÇALIŞMA SORULARI

A.      Haritayı çözümleme çalışması için çizelgede yer alan soruları,  kaynakları kullanarak yanıtlayınız.

Kaynak 1’de “bozkırlar” olarak gösterilen çemberin (A) içinde yer alan bölge, dağ, ova, nehir çöl, vb. yerlerin isimlerini, Kaynak 2’ deki haritadan yararlanarak tek tek yazınız.
Kaynak 1’de Çin ve ilgilendiği alan olarak gösterilen çemberin (B) içinde yer alan bölge, dağ, ova, nehir çöl, vb. yerlerin isimlerini, Kaynak 2’ deki haritadan yararlanarak tek tek yazınız.
İki çemberin kesiştiği, birbirinin içine girdiği büyük bir bölge var. Burada yer alan yerlerin isimlerini yazınız.
Geçmişte, A ve B çemberlerinin kesişim noktasında ne tür sosyal, ekonomik ve siyasi durumlar yaşanmış olabilir. Düşüncelerinizi yazınız.
Kaynak 2 ve 5’i kullanarak bozkırlarda yaşayan insanların geçmişteki geçim kaynaklarının neler olabileceğine dair fikir yürütünüz.

B.      DÜŞÜNME, ARAŞTIRMA, TARTIŞMA

1.       Kaynak 3’ten anlaşıldığı kadarıyla, “Orta Asya neresidir?” sorusunun basit bir cevabı yok. Bunun nedenleri üzerinde düşününüz, tartışınız.

2.       Tarih içinde Batılılar, Orta Asya’ya farklı farklı isimler vermişler (kaynak 4). Bu isimleri vermelerine neden olan unsurlar veya durumlar nedir? Bu konuyu araştırmanız gerekebilir…

Verilen İsimler	İsmi Seçmelerine Neden Olan Durum
İskitya
Tataristan
İpek Yolu
Orta Asya
Merkezi Asya

Orta Asya ve Eski "Türk" Tarihiyle İlgili Diğer Çalışmalara bkz.

Göçebe Savaşçılar ve Boylar Konfederasyonu Hakkında Üç Görüş
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/gocebe-savasclar-ve-boylar.html

Orhun Yazıtları
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/orhun-yaztlar.html

Orhun Yazıtlarından Seçmeler
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/orhun-yaztlarndan-secmeler.html

Eski Türklerin İnanışları Üzerine Farklı Görüşler
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/eski-turklerin-inanslar-uzerine-farkl.html

Efsanelerin Öğrettikleri
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/efsanelerin-ogrettikleri.html

Kaşgarlı Mahmut'un Dünyası ve Türk Dünyası
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/kasgarl-mahmutun-dunyas-ve-turk-dunyas.html

İpek Yolu 
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/ipek-yolu.html

İpek Yolu ve Marco Polo
http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/ipek-yolu-ve-marco-polo.html

****

Orta Asya ve Eski "Türk" Tarihiyle İlgili Çalışmalarda doğrudan kullanılan kaynaklar için bkz.


http://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2016/04/ipek-yolu.html

Bu çalışma "Uygarlıklar Tarihi 2 Öğrenci ve Öğretmenler İçin Çalışma Kitabı" için hazırlanmış ve orada yayımlanmıştır.

Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.

DİĞER bloglarıma da bkz. 

"MAYA MOR RASTGELE KARŞILAŞMALAR" TEFRİKA ROMAN

https://tefrika-mayamor.blogspot.com/

TARİH İÇİN KAYNAK

https://kaynaklarlatarih.blogspot.com/

ANLATI, ÖYKÜ, OYUN

https://babillkulesi.blogspot.com/