Genetik Bilimi İnsan Sağlığı İçin mi Çalışıyor Yoksa Yeni Bir Ayrımcılık Aracı mı Olacak?”

Dilara Kahyaoğlu
2009

Bir Soruyu/Sorunu Altı Şapkalı Düşünme Tekniğiyle Analiz Etme ve Karar Verme

Yukarıda açıklanan çalışmalardan sonra “Genetik ve Cinsiyet” kartı ile “Genetik ve Sağlık” kartları bireysel olarak veya farklı yöntemlerle incelenir. Daha sonra aşağıda gösterilen çalışma düzenlenebilir. Bu çalışma daha önce cevaplanmayan ve aslında şimdiye kadar yapılan bütün çalışmaları da (birinci etkinlik paketi de dahil)  kapsayıcı bir tartışmadır.

1. adım (sınıf çalışması)

Öğrencilerin analitik düşünme becerilerini geliştirmelerine yardımcı olması açısından önemli olan Altı Şapkalı Düşünme Tekniği, belli bir sorunu, soruyu tartışmak, çözümlemek ve bir konuda karar verebilmek için; bilgilerin, fikirlerin, duyguların, önermelerin, yargıların belli bir sırayla adım adım gündeme gelmesi ve böylelikle  tartışmanın analitik bir yaklaşımla yapılandırılması için kullanılır. “Şapkalar”, düşünme alanlarını simgeleyen sembollerdir. Öğrenciler üzerinde çalışma yapacakları soru veya sorunu belirler veya bu problem öğretmen tarafından da gündeme getirilebilir. Öğrencilere teknikle ilgili açıklamalar yapılır (örnek 1).

Tartışma esnasında kartondan hazırlanmış şapkalar giyilebilir ama bu olmadan da tartışma yapılabilir. Önemli olan hangi alan içinde fikir üretildiğinin net bir şekilde belirtilmesidir. “Şu anda beyaz şapkalarımızı taktık ve sadece net bilgileri, verileri söylüyoruz”, gibi…

Bu ilk aşamada önce tartışma sorusu belirlenir. Burada örnek olarak seçilen soru, “genetik ve ayrımcılık” kartının başındaki sorudur: “Genetik bilimi insan sağlığı için mi çalışıyor yoksa yeni bir ayrımcılık aracı mı olacak?” Soru belirlendikten sonra öğrencilerin  araştırma yapmaları için belli bir süre verilmesi gerekir. Doğal olarak, veriler, net bilgiler; araştırma yapılmadan bulunamaz.

Örnek 1  Altı Şapkalı Düşünme Tekniğinin Kategorileri

Beyaz şapka: Net bilgiler (tarafsız şapka)

Görüşülen konu ile ilgili net bilgiler, sayılar, araştırmalar, kanıtlanmış veriler, ortaya konur.

“hangi bilgilere sahibiz?”

“hangi bilgiler eksik?”

“ihtiyacımız olan bilgileri nasıl elde edebiliriz?”

Siyah şapka: Tehlikeler (kötümser şapka, önlem şapkası)

Konunun riskleri, gelecekte doğurabileceği problemler,konuya ilişkin eleştiriler ortaya çıkarılır. “bu önerinin bize zararları neler olabilir?” sorusu tartışılır.

Sarı şapka: Avantajlar (iyimser şapka, yararlar şapkası)

O işin avantajları ortaya konulur. Getirileri göz önüne alınır.

“Bu olayın bize sağlayacağı çıkarlar, yararlar neler olabilir?” diye düşünülür.

Yeşil şapka: Yaratıcılık (yenilikçi, üretken, seçenek şapkası)

“Konuya ilgili seçenekler nelerdir?” Sorusu sorulur. Yaratıcılık ön planda tutulur ve toplantıya katılanların yaratıcı olmaları özendirilir. Önemli olan görüşlerin saçma olup olmaması değil, özgün, yeni, üretken olmasıdır. “Bu konudaki değişik önerilerimiz neler olabilir” diye düşünülür.

Kırmızı şapka: Duygular (duygusal, kişisel şapka)

Görüşülen konuyla ilgili olarak, kişilere hiçbir dayanağı olmadan duygularını söyleme şansı verilir. “bu olay,durum, öneri, sorun vb hakkında neler hissediyorum?” Sorusu yanıtlanır.

Mavi şapka: Sonuçlar (serinkanlı durum çözümlemesi, durum şapkası )

Düşünceler sistematize edilir. Toplantının sonuçları ortaya çıkarılır ve özetlenir.

“ne oldu?”

“ne oluyor?”

“sonra neler olmalı?”

Kaynak: Yurttaş Olmak İçin Eğitici El Kitabı, s: 143-144, 1998

2. adım (sınıf çalışması)

Tartışma ve soruya cevap arama adım adım ilerleyerek gerçekleştirilir. Önce “beyaz şapka” başa takılır ve sadece net bilgilerin kaydedilmesi gerçekleştirilir. Öğrenciler araştırma sonuçlarına göre konuşurlar. Tartışmacılar, daha önce konuşan arkadaşlarını dinlemeleri ve ondan farklı bir şeyler söyleyeceklerse ellerindeki verileri iletmeleri konusunda uyarılmalıdır. Bu çalışmaya öğretmenin de hazırlıklı gelmesi önemlidir. Çünkü, önemli olan ama sınıfta söylenmemiş olan bilgilerin de “net bilgiler” kategorisine kaydedilmesi gerekir. Bu bilgiler tartışmanın ve nihayetinde verilecek kararın temel çıkış noktasıdır, alt yapısıdır. Bu uygulama, aynı zamanda olgu-görüş çalışmasıdır. Bazı bilgiler veri değil,  bir görüştür. Bu çalışma esnasında bunlar tek tek temizlenir sadece net bilgiler kaydedilir. Öğrencilere araştırma yaparken bilgi buldukları kaynakların isimlerini mutlaka not etmeleri ve kaynaklarını belirterek konuşmaları da istenir. Şüpheli bir kaynaksa o bilgi kabul edilmeyebilir. Böylelikle nelerin veri olduğu konusunda etkili bir çalışma yapılmış olur.

Bundan sonraki aşamalar çizelgede belirtilmiştir.

ÖRNEK 2

Altı Şapkalı Düşünme Tekniğiyle Analiz Etme ve Karar Verme

SORU: “Genetik bilimi insan sağlığı için mi çalışıyor yoksa yeni bir ayrımcılık aracı mı olacak?”
BEYAZ ŞAPKA Bu konuyla ilgili net bilgiler: Veriler, istatistikler… Alınan bilgilerin kaynağının belirtilmesi önemlidir…	Örneğin… UNESCO Genel Konferansı, 1997 tarihli “İnsan Genomu ve Hakları Evrensel Bildirgesi”ni uyumlu olarak izleyen, “İnsan Genetik Verileri Uluslararası Bildirgesi”ni 16 Ekim 2003 tarihindeki 32. oturumunda oy birliğiyle kabul etmiştir.[1]
SİYAH ŞAPKA Kötümser düşünce, dezavantajlar, olumsuz olabilecek sonuçlar, özellikle ayrımcılık açısından olası sonuçları nelerdir, neler olabilir?
SARI ŞAPKA İyimser bakış… Bu çalışmanın ne tür faydaları oldu, olmakta, olabilir… Olumlu olabilecek sonuçlar… Özellikle insan sağlığı açısından olası sonuçları nelerdir, neler olabilir?
YEŞİL ŞAPKA Bu çalışmalar şimdikinden farklı bir biçimde nasıl yapılabilir? Veya tamamen kaldırılmalı mı? Bunun yerine ne konabilir? Bambaşka fikirler, radikal çözümler…
KIRMIZI ŞAPKA Avantajlar ve dezavantajlar düşünüldüğünde; olası iyi ve kötü sonuçlar düşünüldüğünde; bu çalışmalar ne tür duygular uyandırıyor?
MAVİ ŞAPKA Bütün bu tartışmalarımızın sonucunda ne diyoruz? Soruya nasıl bir yanıt veriyoruz?

Bu çalışma, Düşünme Eğitimi dersine kaynak kitap hazırlama projesi kapsamında,  "Genetik" teması için yapılmıştı. Basılmadı.

*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.