Savaş Yıllarında Türkiye

Dilara Kahyaoğlu
2007

Giriş Çalışması

Türkiye: İmparatorluktan Ulus-Devlete

sorunsal

Birinci Dünya Savaşı Osmanlı ülkesinde ne tür siyasi sonuçlara yol açmıştır?  Milli Mücadele sürecinde  ana hedefler ve sorunlar neydi?  Cumhuriyetin ilk yıllarında ana hedefler ve sorunlar neydi? sorularını çözümleyecek tarzda çalışmalar düzenlenir.

kilit kavramlar/İsimler

Ermeni Tehciri

Pantürkizm

Silah Bırakışması (mütareke)

Ulus-devlet

Kongre

Ulusal egemenlik

Milli mücadele (kurtuluş Savaşı)

Misak-ı Milli

Mübadele

Laiklik

Tek Parti Yönetimi

Devletçilik

Tevhid-i Tedrisat

Varlık Vergisi

Seçilmiş Olgular, Dönemlendirme ve Ana Metnin Analizi

Öğrenciler seçilmiş olguları toparlayarak örneklerdekine benzer bir çizelge hazırlayabilirler. Bu çalışmanın amacı, sözü edilen dönemin geniş bir zaman dilimini içermesidir. Dönüm noktası olabilecek olguları sınıflandırıp, belli dönemlerle ilişkilendirme ve o dönemleri tanımlayacak nitelikteki birkaç saptama; bilgilerin anlamlı hale gelmesini sağlar, çıkarımda bulunmayı kolaylaştırır, perspektif kazandırır. Aynı anda kilit kavramların ve olguların niteliği ile ilgili çalışma da yapılmalı, yoksa belli bir alt yapı olmadan çizelgedeki sorular yanıtlanamaz…

Ana metin, bütün bir sınıfla böyle bir çalışmayı yürütmek açısından oldukça uzundur, bu nedenle öğrenciler gruplara ayrılabilir ve önceden saptanan dönem isimleri onlara dağıtılır. Böylece her grup kendi dönemine yoğunlaşacaktır. Öğrenciler ön hazırlık yapmalı, ama çizelgeyi grupça sınıfta hazırlamalıdırlar. Her grup, çalışmasını sınıfla paylaşır, tartışır, birlikte öğrenme gerçekleştirilmeye çalışılır.

Aslında buradaki konuların hepsi, hem 8. hem de 11.sınıflarda okutulan T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük derslerinde okutulan konulardır, öğrencilere yabancı değildir. Bu durum çalışmayı en azından olgusal düzeyde kolaylaştıracaktır.

I. Adım

Hazırlık ve çizelgelerin hazırlanması (ev ve grup çalışması)

ilk aşamada aşağıdakine benzer (boş) bir çizelge öğrencilere verilir ana metinden yararlanarak tamamlamaları istenir. Büyük boy kağıt olursa çok iyi olacaktır.

Ben ilk iki çizelgeyi örnek olsun diye nispeten ayrıntılı olarak tamamladım ama diğerlerine aynı şeyi yapmadım, sadece şablon olarak yerleştirdim. Ayrıca farklı isimler altında ve farklı tarihleri içeren başka türlü dönemlendirmeler de yapılabilir elbette. Şablon verilmeden kriterler verilerek öğrencilerin kendi düşünce ve birikimlerine uygun bir çizelge hazırlamaları da istenebilir, o zaman başlıkları da kendileri bulurlar böylece bambaşka örnekler ortaya çıkabilir.

Örnek 1                   I. Dönem:  I. Dünya Savaşı Yılları (1914-18)

DÖNEMİN TEMEL NİTELİĞİ	SAVAŞ doğrudan savaşla ilgili seçilmiş  olgular	KİŞİLER, ÖRGÜTLER, POLİTİKALAR…	İÇ POLİTİKA daha çok iç politikayı ilgilendiren seçilmiş  olgular
I.DÜNYA SAVAŞI YILLARI (1914-18) Dönemin temel özellikleri Bu döneme İTC’nin politikaları yön veriyor. Padişah etkili değil. Almanya, Osmanlı Devletinin müttefiki, onun yanında savaşa giriyorlar. Osmanlı Devleti aynı anda bir çok cephede birden savaşmak zorunda kalıyor. Çanakkale savaşları hariç diğer cephelerde yeniliyor. Bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’nin sonunu hazırlıyor. Bunun ardından yeni bir dönem başlayacak: Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş süreci…	Enver Paşa’nın girişimi ile 2 Ağustos 1914’te Almanya ile gizli savunma antlaşması imzalandı.	Enver Paşa Talat Paşa Cemal Paşa İTC Teşkilat-ı Mahsusa Taşnaksütyon İTC ne yapmak istiyor? Neden? …..	Kapitülasyonlar ve gümrükleri sınırlayan ticaret antlaşmaları İTC tarafından tek taraflı olarak kaldırıldı.
	İki Alman savaş gemisinin Osmanlı tarafından satın alınmasının ardından, 11 kasım 1914’te Rusya, İngiltere ve Fransa’ya savaş ilan edildi.		Türk kökenli tüccarların sermaye birikimine olanak verecek  düzenlemeler yapıldı.
	Enver Paşa’nın komutasındaki ordu 1915’te yenildi,  daha sonra da soğuk yüzünden yok oldu. Doğu cephesi çöktü.		İstanbul’un ihtiyaçlarını gidermek isteyen cemiyet, hem kendisi şirketler kurdu hem de kurulmasını özendirdi.
	Kanal Harekatı yenilgiyle sonuçlandı.		Şeyhülislamın hükümet üyesi olmasına son verildi. Şeriye mahkemeleri adalet bakanlığına, medreseler de maarif bakanlığına bağlandı.
	1915 Şubat’ında Çanakkale Savaşları başladı. 18 Mart deniz savaşında İtilaf Devletleri yenildi. 25 Nisan’da karaya asker çıkardılar, burada da yenildiler. Her iki taraf büyük kayıplar verdi.		Vakıfları yönetmek üzere vakıflar bakanlığı kuruldu. Miras ve aile hukuku  alanında görece laik düzenlemeler yapıldı. İlköğretim kızlar için zorunlu oldu.
	Osmanlı ordusu Azerbaycan’a kadar ilerledi.		Talat Paşa’nın girişimiyle “Ermeni Tehciri” olarak isimlendirilen göç ettirme politikası uygulandı (1915).
	Bulgaristan, 30 Eylül 1918’de teslim oldu.		1916 yılı sonunda Anadolu’da Ermeni nüfus, sürgün, ölüm ve başka ülkelere sığınma nedeni ile büyük ölçüde azalmıştı.
	İTC hükümeti, ateşkes istedi ve istifa etti.		İTC  kongresi toplandı ve örgütü dağıtma kararı aldı.
	Yeni hükümet 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Ant’nı imzaladı		İTC liderleri yurt dışına kaçtı.

Örnek 2         II. Dönem: Mütareke Yılları ve Milli Mücadele (1919-1922)

DÖNEMİN TEMEL NİTELİĞİ	İTİLAF GÜÇLERİ VE YUNANİSTAN İLE İLİŞKİLER seçilmiş  olgular	KİŞİLER, ÖRGÜTLER, POLİTİKALAR…	İÇ MÜCADELE seçilmiş  olgular
MÜTAREKE YILLARI VE MİLLİ MÜCADELE (1919-1922) Dönemin temel özellikleri …	İtilaf güçleri Anadolu’nun çeşitli yerlerine asker çıkarmaya başladı.	Mustafa Kemal Vahdettin Rauf Orbay Halide Edip Adıvar İsmet İnönü Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Milli Mücadelenin önderleri ne yapmak istiyor? Neden? Bağımsızlık için ilk  hedef Yunanlılarla savaşacak siyasi ve askeri gücü yaratmak.  Doğu ve güneydeki problemleri halletmek. Meclisi açmak. Meclis denetiminde işleri yürütmek. Yaptıkları çalışmalara meşruiyet kazandırmak . Meclisin açılması ile ortaya çıkan ayaklanmalar bastırmak Anadolu’da tek siyasi güç olmak.  SSCB ile ittifak yaparak uluslararası alanda etkin olmak ve barış antlaşması imzalamak.	Vahdettin meşruti yönetimden vazgeçti. Meclis kapatıldı.
	Yunalılar İzmir’e asker çıkardılar. Ege bölgesinin işgali için yönetim oluşturdular.		Anadolu’nun yerel önderleri kongreler düzenlemeye başladı ve hatta yerel hükümetler kurdular.
	Güneydoğu Anadolu bölgesinde yerel  direniş başladı.		Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya geçti.
	İtilaf kuvvetleri 16 Mart 1920’de İstanbul’u işgal etti.		Mustafa Kemal davet üzerine Erzurum Kongresine katıldı. Ondan önce  askerlikte istifa ettiğini açıklamıştı.
	İşgal sırasında, İstanbul’daki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin önde gelenleri tutuklandı.		Eylül başında ulusal Sivas Kongresi toplandı. Bu kongrede Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu.
	İstanbul’un işgali üzerine meclisin çalışmasına süresiz olarak ara verildi.		İstanbul-Ankara mücadelesi başladı. İstanbul ile iletişim kesildi. Ankara’da yeni bir yönetim oluşturuldu.
	TBMM denetiminde ulusal ordu İnönü savaşlarında başarılı oldu.		İstanbul Hükümeti M.Kemal ile görüşerek, seçimlerin yapılması ve meclisin açılması kararını aldı.
	TBMM kuvvetleri 1921 temmuzunda Yunanlılar karşısında geri çekildi.		M.Kemal  Ankara’da meclis açmak için çağrı yaptı. Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de açıldı.
	Sakarya Savaşı’nı Türk ordusu kazandı..		Anadolu’da TBMM’ye karşı ayaklanmalar başladı, bastırıldı.
	1922 yazında Türk orduları Yunan kuvvetlerini Anadolu dışına çıkardı.		1921 Anayasası  ilan edildi. Buna göre şimdiye kadar padişaha ait olan bütün yetkiler meclise aitti.
	1922  yılında Mudanya Mütarekesi ile Ateşkes ilan edildi.		Sakarya Savaşı öncesi M.Kemal başkomutan seçildi. Meclisin bütün yetkileri kendisinde toplandı
			1 Kasım 1922’de TBMM saltanatlığı kaldırdı.

Örnek 3:      III.Dönem: Lozan, Yeni Türkiye Devleti ve İç mücadele (1923-1928)

DÖNEMİN TEMEL NİTELİĞİ	ULUSLARARASI İLİŞKİLER seçilmiş  olgular	KİŞİLER, ÖRGÜTLER, POLİTİKALAR…	İÇ POLİTİKA seçilmiş  olgular
LOZAN, YENİ TÜRKİYE DEVLETİ VE İÇ MÜCADELE (1923-1928) Dönemin temel özellikleri …	24 Temmuz 1923 Lozan Barış Antlaşması imzalandı.	Halk Fırkası Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası …. Cumhuriyet’in kurucu kadroları  ne yapmak istiyor? Neden? ….	29 Ekim 1923 Cumhuriyet’in ilanı
	….		3 Mart 1924 kanunları
	…		…

Örnek 4:              IV. Dönem: Tek Parti Yönetimi  (1929-1937)

DÖNEMİN TEMEL NİTELİĞİ	ULUSLARARASI İLİŞKİLER seçilmiş  olgular	KİŞİLER, ÖRGÜTLER, POLİTİKALAR…	İÇ POLİTİKA seçilmiş  olgular
TEK PARTİ YÖNETİMİ  (1929-1937) Dönemin temel özellikleri …	1929 Ekonomik Bunalımı	Kadro Dergisi … Cumhuriyet’in yönetici kadroları  ne yapmak istiyor? Neden?	1931 CHF 3.kurultayı ile parti ilkelerinin altıya çıkarılması
	…
	…

 Örnek 5:            V. Dönem: II.Dünya Savaşı’nda Türkiye  (1938-1945)

DÖNEMİN TEMEL NİTELİĞİ	ULUSLARARASI İLİŞKİLER seçilmiş  olgular	KİŞİLER, ÖRGÜTLER, POLİTİKALAR…	İÇ POLİTİKA seçilmiş  olgular
II.DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKİYE  (1938-1945) Dönemin temel özellikleri …	Stalingrad Kuşatması	Celal Bayar İsmet İnönü … Cumhuriyet’in yönetici kadroları  ne yapmak istiyor? Neden? …	1942 varlık vergisi uygulaması
	…		Savaş ekonomisi uygulandı
	…		…
			…

II. Adım

Dönemlendirme çalışmasında ortaklaşma sağlama (sınıf veya grup çalışması)

Grupların büyük boy poster çizelgeleri görülebilecek yerlere asılır. Her bir dönem sınıfça  tek tek ele alınarak tartışılır, yanlış başlık altına girenler veya eksikler saptanır. Sonuçta sınıfın ortak bir tablosu ortaya çıkar. Bu kağıtlar sınıfın bir köşesine asılı bırakılır, herkesin incelemesi, fikrini söylemesi ve bu ortak tabloyu kendi defterlerine not almaları sağlanır.

III. Adım  

Dönemlendirme Çalışmasının Değerlendirilmesi (bireysel çalışma)

Örnek 6’ya benzer bir çizelge öğrencilere dağıtılabilir. Öğrencilerin bu aşamada bireysel çalışma yapmaları, sorular ile baş başa kalmaları açısından önemlidir. O zamana kadar fark etmedikleri bir çok şeyi fark edebilirler, akıllarına o zamana kadar gelmeyen çeşitli sorular gelebilir, çünkü grup çalışmalarında bir çok şey kolayca gözden kaçırılabilmektedir.

Örnek 6:                Dönemlendirme Çalışmasının Değerlendirilmesi

Bu çalışma sırasında hiç bilmediğiniz olay-olgu-kavram ve isimlerle (vb.) karşılaştınız mı?	olay-olgu	kavram		isim
Bunlardan hangilerini artık bildiğinizi düşünüyorsunuz?
Bunlardan hangilerini daha fazla araştırmanız gerektiğini düşünüyorsunuz?
Olguları başlıklara göre sınıflandırırken zorluk çektiniz m? Çektiyseniz neden, hangi konularda?
Dönemleri tek tek düşündüğünüzde, İç politikayı temsil eden kişi ve örgütlerin ortak ve farklı yönlerini  birkaç maddede özetleyebilir misiniz?	ortak yönleri		farklı yönleri
Dönemleri kıyasladığınızda, yaşanan olgular bakımından birbirine en fazla benzeyen ve benzemeyen dönemler  hangileridir? Neden?	benzeyen dönemler Çünkü…		benzemeyen dönemler Çünkü…

Kaynak: 20.Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi için Öğretmen Kitabı, "Türkiye: İmparatorluktan Ulus-Devlete" içinde, Tarih Vakfı Yayınları, Ekim 2007, s. 134-139

NOT: Bu çalışmayı; 20 yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi kaynak kitabına ek olarak yazılan Öğretmen Kılavuz Kitabı için hazırlamıştım. Bu kılavuzdaki yazılarımı, kullanmayı kolaylaştırmak amacıyla uygun parçalara bölerek ve biraz da bağımsızlaştırarak bloguma aldım.

*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.