Yeni Tarih Ders Kitaplarını Örneklerle Eleştirmek: 1. Tarih-Yanılgısı (anakronizm) ve ona bağlı kötü sonuçlar

Bundan önceki giriş niteliğindeki yazımdan sonra problemli örnekleri ayrıntılı olarak eleştireceğim seri çalışmama başlıyorum. İlk örnek olarak sözü geçen yazımda da yer alan bir etkinliği eleştirmeyi seçtim. 

Sırayla ilerleyelim.

1. Etkinlik sayfasının başında yer alan giriş bilgileri şöyle:

Etkinlik, bir grup çalışması, süresi 40 dakika, Arap Yarımadası'nda Müslümanların ilk hakimiyetinin kurulması konusu için hazırlanmış, grubun çalışma yöntemi de güzelce yazılmış. 

Problem amaç kısmından başlıyor. Şöyle bir cümle var:

"Dört Halife Dönemi’nde, Arap Yarımadası ve çevresinde Müslümanların siyasi hâkimiyet kurmaya yönelik problemlerine çözüm önerileri getirebilme."

Baştan söyleyeyim böyle bir amaç olmaz. Absürt. Arap Yarımadası'nda zaten hâkimiyet kurmuş olan Müslümanların böyle bir yardıma ihtiyaçları yok. Gerçek bir olay/olgu üzerine fantastik bir kurgu yapılmış. Yine aynı cümlede problemlerden bahsedilmiş aşağıda göreceğimiz gibi bunlar da "gerçek" problemler değil. Bu konuya sonunda yine döneceğim.

2005 Yılından... Yeni Sosyal Bilgiler Programları: Değişen Bir Şey Var mı?

2005
Dilara Kahyaoğlu

Kaynak

Yaklaşık üç sene önce hazırlanmaya başlanan yeni öğretim programları -benim ilgilendiğim alan olarak sosyal bilgiler programı- bu sene ilköğretimin birinci kademesinde uygulamaya girerek nihayet ete ve kemiğe büründü, buzdağının dibi göründü. AB süreciyle ilintili olarak çok hızlı başlayan çalışmalar nihai noktaya varmış gibi görünüyor. Piyasaya  çıkan yeni ders ve öğrenci çalışma kitapları ise gerçekte sınıfta işlerin nasıl yürüyeceğine ve yürütüleceğine dair önemli ipuçlarını barındırıyor.

Onlarca yıldır, benim bildiğim en azından 70’li yıllardan beri eğitim dünyasının içinden kişiler, kurumlar, veliler ve çeşitli kitle örgütleri; programları, eğitim sistemini, ders kitaplarını eleştirdiler, yazdılar, konuştular ve bunların hepsi de milattan önceki döneme yani AB eksenli düşünülmeyen o döneme ait girişimlerdi. Dolayısıyla burada bir parantez açıp şunu özellikle vurgulamak gerektiğini düşünüyorum: Eğitimde yapılan reform hareketini sadece ve sadece AB’cilerin isteği, etkisi ve girişimi olarak göstermek, bu düzeye indirgemek; bu konuda yılardır uğraşan, didinen insanlara yapılan ciddi bir haksızlık ve ayıptır. Belki de burada değişen tek şey hükumet politikasındaki yeni yönelimdir. Nihayet… Ama daha  önceye değil, şimdiye yani milada ait bir değişim bu.  Bu ülke insanlarının onlarca yıllık talep ve mücadelesinin bir miladın içinde, “dış eksenli”, “komplo teorisi” çığlıkları arasında eriyip gitmesi  ne yazık…

Eleştirel Düşünme Beceri Listesi

Dilara Kahyaoğlu

2009

En temel beceri adamları aşağıdaki gibidir. Ben aşağıdaki listeyi birçok çalışmamda kullandım. Gerçekten işe yarıyor.

Bir metnin, eleştirel düşünme becerilerini kullanılarak

analiz edilmesi

1. Olgu olarak karşımıza çıkanlar, sunulanlar, gerçekten olgu mu? Yoksa bir görüş, bir yorum mu?

2. Olgular çok sayıda arşiv belgesi tarafından destekleniyor mu? Yoksa sadece bir iki kaynaktan mı alınmış? O kaynaklar nedir? Kısacası, o olgu gerçek mi ve bunun kanıtları var mı?

3. Olguların elde edildiği kaynaklar güvenilir mi? Neden evet, neden hayır?

“Bilinenler- Bilinmeyenler” Listesi Hazırlamak

Dilara Kahyaoğlu
2009


GİRİŞ ÇALIŞMASI ÖNERİSİ

Öğretmene Not
Giriş çalışması, ana metnin analizine başlamadan önce yapılır. Bu çalışmayla, hem öğretmenin hem de öğrencilerin fikir sahibi olmasını sağlayacak; mevcut kavramsal düzeyin sorgulanması amaçlanmaktadır. Bu kılavuzda yer alan “genetik” teması ile ilgili; hedef beceri, kavram ve değerler, içerikle ilgili kazanımlar, etkinlikler, örnek olarak verilmiştir. Öğretmen, giriş çalışması sonucunda ortaya çıkan verileri dikkate alarak “genetik” temasıyla ilgili etkinlikleri, hedef beceri, kavram ve değerleri; kılavuzda yer alan örneklerden de yararlanarak yeniden planlamalıdır. Ayrıca “mevcut durumu yoklama” niteliğindeki bu tür çalışmalar, sonlandırma çalışmasıyla da karşılaştırılıp; öğrencilerin ne tür bilgi ve beceriler kazandıklarını gözlemlemekte, süreci değerlendirmekte de kullanılabilir. Giriş çalışmasını mümkün olduğunca basit hedefler ve sorularla yapmak ve tüm sınıfın katılımını sağlamak önemlidir.

Hazırlık: Öğretmen, “genetik” ana metnini (kartını) okur, araştırma yapar, anahtar kavramlar üzerinde çalışır.
Çalışma sırasında kullanacağı yöntem ve teknikler bilgisine sahiptir.
Bu çalışma 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerine önerilmektedir.

Yöntem-Teknik: Sınıf Çalışması, Bireysel Çalışma, Grup Çalışması
Süre: 30 dakika

"Genetik" - Kilit Kavramlar, Beceriler...

Dilara Kahyaoğlu
2009

Burada belirtilen beceri ve değerler sadece bu konuya özgü değildir. Özellikle Düşünme Eğitimi ve İnsan Haklarıyla ilgili bilgiler; seçtiğimiz hedef beceri ve değerler etrafında inşa edilmelidir. Bilgiler unutulur ama anlam ve beceri kalır.








Hedef Beceriler (eleştirel düşünme becerileri)

• Amaç Belirleme
• Anlama ve ifade etme
• Argümanın gücünü saptama
• Bağlama duyarlı olma
• Bir duruma farklı perspektiflerden bakma

Bir Belge için Eleştirel Analiz Çalışması

Dilara Kahyaoğlu
2007

Bu örnekte, “Sevgi Huyu” isimli belge (aşağıda), eleştirel analiz için kullanılmaktadır. Analiz, aşağıdaki sorular veya benzer tipte sorular yardımıyla yapılır (örnek). Sorular, başka belgelere uygulanabilir. Aşağıdaki örnek tablo, cevaplarla birlikte verilmiştir. Cevapların benim cevaplarım olduğu unutulmamalı. Başka biri başka türlü yanıtlar verebilirdi. Yine de verilen yanıtların (doğal olarak :) bağlama/bilgiye uygun olması beklenir. 

20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi, s. 63

Karşılaştırmalı Kavram Çalışması: “Nedir, Ne Değildir !”

Dilara Kahyaoğlu

2007

I. Adım (ev çalışması)

Açıklamalı kronoloji hazırlanması

Sayfa 35-39 arasındaki ana metin kullanılarak [burada kullanılan örnek budur, farklı metinlerle de aynı çalışma yapılabilir elbette] açıklamalı kronoloji çalışması yapılır. Bu çalışma ana metindeki bilgilerin kavranılmasına dönük giriş niteliğinde bir etkinlik olarak düşünülmelidir.

II. Adım (küçük grup çalışması)

Kavram çalışması 1:    “…” nedir?

         

Batılılaşma, modernleşme, liberalizm, sosyal-devlet, milli iktisat, kavramlarından her biri bir gruba verilir; öğrenciler birikimlerini kullanarak ve  35-39 arasında yer alan ana metinden yaralanarak aşağıdaki çalışmaları yaparlar.

örneğin:

 “ Batılılaşma deyince aklıma gelenler …” sorusunu düşünerek aklınıza gelenleri zihin haritası tekniğini kullanarak gösterin.” Yönergesi verilir.

Diğer kavramlar için de aynı beklenti geçerlidir. Her grup farklı bir kavram üzerinde çalışır.

          Çalışma sonunda örnekte olduğu gibi bir model ortaya çıkabilir. Aşağıdaki örnek sadece “batılılaşma” ile ilgili olarak hazırlanmıştır.

İnsanlar, Mekanlar, İlişkiler Haritasıyla 19.Yüzyılda Gündelik Yaşamın Analizi

Dilara Kahyaoğlu

2007

 I. Adım (sınıf çalışması)

“insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası” nedir?

Örnek 1’de  Abdurrahman Sarıpınar isimli, günümüzde yaşayan bir köylünün gündelik yaşamına dair ipuçlarını barındıran bir öykü var… Bu anlatıdaki ipuçlarından yararlanarak  “insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası” hazırlanmıştır (örnek 2).

          

Yöntem öğretme çalışması şu şekilde yapılabilir.

*Öykü okunmaz. Sadece harita (örnek 2) dağıtılır ve öğrencilere sorular sorarak yorum yapmaları istenir:

*Abdurrahman Ağa nasıl yaşar? Bir günü, bir haftası, bir ayı nasıl geçer?

*En çok ve en az ilişkide bulunduğu mekanlar neresidir? Onun için olmazsa olmaz mekan neresidir. Neden?

             *Eviyle ilişkisi nasıldır?

             *Şehre ne için gelip gidiyor olabilir?

*Abdurrahman Ağa yerine karısının hayatını böyle bir haritaya dönüştürseydiniz tasarımını      nasıl yapardınız?

Daha sonra öykü okunur. Öğrenciler verdikleri yanıtlarla öyküden edindikleri

verileri ve izlenimlerini karşılaştırır. Öğretmen tekrar sorar

          *Şimdi ne düşünüyorsunuz? 

Toplumsal Değişimi Simgelerle Anlatmak

Dilara Kahyaoğlu

2007

I. Adım (küçük grup çalışması)

Değişimin simgeleri çizelgesinin hazırlanması

         

“Size dağıtılan tablodaki örnekleri dikkate alarak “değişen toplumsal yaşamı temsil eden simgeler bulun. Bunu yapabilmek için kaynak kitabın sayfa 25-31 arasında yer alan ana metni, görselleri ve alt yazılarını çok dikkatle okumalı ve incelemelisiniz. Ayrıca kitabın önceki bölümlerde yaptıklarınızı hatırlayıp birikiminizi kullanınız” yönergesi verilir. (örnek)

malzeme

Büyük boy kağıt. A3 olabilir veya dört tane A4 kağıdı bir araya getirilerek yapıştırılır. Ayrıca renkli kalemler boyalar.

Dikkat: Bu simgeler her şey olabilir, bu konuda zorlamaya gerek yoktur. Önemli olan neden onu seçtiklerini açıklayabilmeleridir. Yani üzerinde düşünülmüş, tartışılmış, mantıklı bir açıklamanın olması yeterlidir. Bir kısmı boş bırakılabilir. O zaman onlarla ilgili bir şeyler buldukça gelip listeyi tamamlarlar. Veya akıllara takılmış bir soru olarak da kalabilir…

Bir Konunun Ön Araştırma Kurallarına Göre Analizi

Dilara Kahyaoğlu

2007

Çalışma Teması: Köle ayaklanmaları ve Kölelik

I. Adım (ev çalışması)

Ön Araştırma Çalışması

          Öğretmen başvuru kaynaklarından bulduğu “köle ayaklanmaları, kölelik” vb. ile ilgili metinleri çoğaltarak dağıtır. Aynı temayı ele alan en az iki kaynak seçilmelidir. Özet, derleme yapılmamalı aynen çoğaltılmalıdır. Ayrıca aşağıdaki örnek çalışma prosedürü ve örnek’teki çizelge veya benzerleri öğrencilere dağıtılır. (bkz. yöntem-teknik)

          Öğrenciden beklenen, örnek’te olduğu gibi çalışmasını tamamlayıp, getirmesidir. Gelen raporlar sınıfta paylaşılır.

          Dikkat: Bu, araştırmaya hazırlık amacıyla oluşturulmuş teknik bir çalışmadır. Öğrenciden bu aşamada beklenen sadece budur. Öğrencilerden araştırma yapmaları beklenmemektedir. Ama isteyen çalışmasını devam ettirebilir.

Max Planck Üzerine Çalışma

Dilara Kahyaoğlu

2013

Bir akşam yemeğinde soldan sağa; : W. Nernst, A. Einstein, M. Planck, 
R.A. Millikan ve von Laue. Kasım 1931

Bilim İnsanı, insan ve baba olarak Max Planck 

Max Planck 1858’de doğdu. Büyük savaşın bitişinden iki yıl sonra 1947’de Göttingen’de öldü. İki büyük savaşı da görmüş olan Planck, Kuvantum Kuramı’nı (Kuantum Mekaniği) geliştiren Alman Kuramsal (teorik) fizikçi olarak dünya çapında tanınan biridir.  1918 yılında fizik dalında Nobel ödülünü de kazanmıştır.

Fizik öğrenimi için üniversiteye başvurduğunda, dönemin büyük fizikçisi, "Bu alanda (fizikte), neredeyse her şey zaten keşfedildi ve geriye kalanlar sadece doldurulması gereken birkaç delik." demişti.

Planck’a kadar radyasyon enerjisi sürekli bir akış olarak varsayılıyordu. Buna göre spektrumun kısa dalga (yüksek frekans) kesiminin alabildiğine geniş olması, hatta sınırsız uzaması (sonsuz) bekleniyordu.