Dilara Kahyaoğlu
2009
En temel beceri adamları aşağıdaki gibidir. Ben aşağıdaki listeyi birçok çalışmamda kullandım. Gerçekten işe yarıyor.
1. Olgu olarak karşımıza çıkanlar, sunulanlar, gerçekten olgu mu? Yoksa bir görüş, bir yorum mu?
2. Olgular çok sayıda arşiv belgesi tarafından destekleniyor mu? Yoksa sadece bir iki kaynaktan mı alınmış? O kaynaklar nedir? Kısacası, o olgu gerçek mi ve bunun kanıtları var mı?
3. Olguların elde edildiği kaynaklar güvenilir mi? Neden evet, neden hayır?
4. Farklı kaynaklar bu konuda ne diyor? Karşılaştırma yapılmış, sonuçları alınmış mı, bunlar yayımlanmış mı?
5. Hangi temel kaynaklar ihmal edilmiş?
6. Hangi olgular dışarıda bırakılmış? Araştırma ne kadar kapsayıcı?
7. Olgulardan yola çıkılarak oluşturulmuş kavramlar ve kavramsal çerçeve; kullanılan olguların ortak özelliklerini yansıtıyor mu? Kapsayıcı mı?
8. Sonuç olarak yapılan genellemeler; olgular ve kavramlardan hareket ederek mi oluşturulmuş? (tümevarım).
9. Tersten bakarsak; genellemeyi destekleyen veriler nelerdir? Kanıt olarak kullanılan olgular gerçekten (tümdengelim) genellemeyi destekler nitelikte mi?....
***********
Biraz daha ayrıntılı ve sofistike bir liste şöyle olabilir.
Bir metnin, eleştirel düşünme becerilerini kullanılarak
analiz edilmesi
1. Olgu olarak karşımıza çıkanlar, sunulanlar, gerçekten olgu mu? Yoksa bir görüş, bir yorum mu?
2. Olgular çok sayıda arşiv belgesi tarafından destekleniyor mu? Yoksa sadece bir iki kaynaktan mı alınmış? O kaynaklar nedir? Kısacası, o olgu gerçek mi ve bunun kanıtları var mı?
3. Olguların elde edildiği kaynaklar güvenilir mi? Neden evet, neden hayır?
4. Farklı kaynaklar bu konuda ne diyor? Karşılaştırma yapılmış, sonuçları alınmış mı, bunlar yayımlanmış mı?
5. Hangi temel kaynaklar ihmal edilmiş?
6. Hangi olgular dışarıda bırakılmış? Araştırma ne kadar kapsayıcı?
7. Olgulardan yola çıkılarak oluşturulmuş kavramlar ve kavramsal çerçeve; kullanılan olguların ortak özelliklerini yansıtıyor mu? Kapsayıcı mı?
8. Sonuç olarak yapılan genellemeler; olgular ve kavramlardan hareket ederek mi oluşturulmuş? (tümevarım).
9. Tersten bakarsak; genellemeyi destekleyen veriler nelerdir? Kanıt olarak kullanılan olgular gerçekten (tümdengelim) genellemeyi destekler nitelikte mi?....
***********
Biraz daha ayrıntılı ve sofistike bir liste şöyle olabilir.
[Burada esas olarak; hiyerarşik bir sıralama söz konusu değildir. Sadece belli başlı eleştirel düşünme basamakları sırlanmıştır. Hepsi önemlidir ama bazıları üst düzey bir beceridir.
O çalışmada hangi beceriyi kullanacağımızı veya hangi becerileri ön plana alacağımızı çalışmanın ruhuna göre kendimiz belirleriz çünkü bu kadar çok adımı tek bir çalışmada yapmak mümkün değildir. O yüzden seçiyoruz ve çalışmamızı bu seçimimize göre inşa ediyoruz.]
Eleştirel Düşünme Becerileri
Ayıklamak: Bir kanıtı (argüman) oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermelerden hangisinin geçerli olduğunu belirlemek; kalanları kullanmamak.
Bağlantılandırmak: Bir kanıtı oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermeleri doğru bağlaçları kullanarak birbirleri ile mantıksal olarak ilişkilendirmek.
Benzetmek: Bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki benzer özelliklerin, bu benzerliklerin gücünün ayırdına varmak [fark etmek].
Çözümlemek: Karmaşık bir konuyu uygun biçimde alt konulara bölerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak.
Eleştirmek: [?] Bir kanıta konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar hakkında, ya da kanıtı oluşturan önermeler hakkında olumlu ya da olumsuz bir yargıya varmak. [Ben buna "değerlendirme" aşaması diyorum. Eleştirmek, zaten yapılan tüm işin adı]
Eşleştirmek: Bir kanıta konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasında, ya da kanıtı oluşturan önermeler arasında ilinti kurmak.
Hipotez oluşturmak: Ortada yeterli veri, bilgi ve kanıt yokken, bir kanıt oluşturabilmek amacı ile varsayımda bulunmak ya da açıklama önermek. [Yeterli veri yokken, cümlesine dikkat! Hiçbir veri yoksa hipotez ileri sürülemez. Üst düzey beceridir. Bunun kullanılabilmesi için diğer basamaklarda yeterince çalışılmış olması ve elbette ciddi bir bilgi birikimi, analitik bilgi birikimi gerekiyor]
Karşılaştırmak: Bir kanıta konu olan tümceler ya da kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki ortak özellikleri ve farklılıkları değerlendirmek ve belirlemek.
Kümelendirmek: Bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramların aralarındaki benzer özellikleri saptamak; bu benzerlikleri kullanarak onları gruplamak.
Neden-sonuç ilişkisi kurmak: Birbirini izleyen iki olgudan, ardılın öncülü hangi neden veya nedenlerden izlemesi gerektiğini geçerli ve sağlam bir biçimde açıklamak. [Birden çok neden, birden çok sonuç da olabilir. Bunlardan bazıları daha baskın daha etkili görünebilir. Neden-Sonuç ilişkisini düz bir çizgi halinde düşünmemek gerekir.]
Öngörmek: Geçmişe ya da bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak gelecekte ne olacağını önceden kestirmek. [Bu da üst düzey bir beceridir.]
Örüntü ve istisnaları belirlemek: Bir kanıtı oluşturan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlarda yinelenen özelliklerin ayırdına varmak ve—varsa—istisnaları belirlemek; istisnalardan yola çıkarak örüntünün genelliği hakkında yargıya varmak. [Üst düzey bir beceri]
Plan yapmak: Düne ve bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak ve karşılaşılabilecek belirsizlikleri de göz önüne alarak gelecekte ne ya da neler yapılması gerektiğine ilişkin karar vermek.
Sentezlemek: Bir kanıtı oluşturan ve kimi zaman birbiri ile ilintisiz ya da çelişkili görünen veri, bilgi, kanıt ve tümcelerden yola çıkarak genel ya da özgün bir sonuca varmak. [Üst düzey bir beceri]
Sınıflamak: Önceden belirlenmiş ölçütlere göre bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlardan ortak özellikler gösterenleri gruplamak.
Sıralamak: Önceden belirlenmiş bir ölçüte göre bir kanıtı meydana getiren tümceleri ya da kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramları sıra düzensel olarak dizmek.
Parantez içleri bana aittir. DK
Eleştirel Düşünme Becerileri
Ayıklamak: Bir kanıtı (argüman) oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermelerden hangisinin geçerli olduğunu belirlemek; kalanları kullanmamak.
Bağlantılandırmak: Bir kanıtı oluşturmak üzere bir araya getirilmiş tümce ya da önermeleri doğru bağlaçları kullanarak birbirleri ile mantıksal olarak ilişkilendirmek.
Benzetmek: Bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki benzer özelliklerin, bu benzerliklerin gücünün ayırdına varmak [fark etmek].
Çözümlemek: Karmaşık bir konuyu uygun biçimde alt konulara bölerek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamak.
Eleştirmek: [?] Bir kanıta konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar hakkında, ya da kanıtı oluşturan önermeler hakkında olumlu ya da olumsuz bir yargıya varmak. [Ben buna "değerlendirme" aşaması diyorum. Eleştirmek, zaten yapılan tüm işin adı]
Eşleştirmek: Bir kanıta konu olan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasında, ya da kanıtı oluşturan önermeler arasında ilinti kurmak.
Hipotez oluşturmak: Ortada yeterli veri, bilgi ve kanıt yokken, bir kanıt oluşturabilmek amacı ile varsayımda bulunmak ya da açıklama önermek. [Yeterli veri yokken, cümlesine dikkat! Hiçbir veri yoksa hipotez ileri sürülemez. Üst düzey beceridir. Bunun kullanılabilmesi için diğer basamaklarda yeterince çalışılmış olması ve elbette ciddi bir bilgi birikimi, analitik bilgi birikimi gerekiyor]
Karşılaştırmak: Bir kanıta konu olan tümceler ya da kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlar arasındaki ortak özellikleri ve farklılıkları değerlendirmek ve belirlemek.
Kümelendirmek: Bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramların aralarındaki benzer özellikleri saptamak; bu benzerlikleri kullanarak onları gruplamak.
Neden-sonuç ilişkisi kurmak: Birbirini izleyen iki olgudan, ardılın öncülü hangi neden veya nedenlerden izlemesi gerektiğini geçerli ve sağlam bir biçimde açıklamak. [Birden çok neden, birden çok sonuç da olabilir. Bunlardan bazıları daha baskın daha etkili görünebilir. Neden-Sonuç ilişkisini düz bir çizgi halinde düşünmemek gerekir.]
Öngörmek: Geçmişe ya da bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak gelecekte ne olacağını önceden kestirmek. [Bu da üst düzey bir beceridir.]
Örüntü ve istisnaları belirlemek: Bir kanıtı oluşturan kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlarda yinelenen özelliklerin ayırdına varmak ve—varsa—istisnaları belirlemek; istisnalardan yola çıkarak örüntünün genelliği hakkında yargıya varmak. [Üst düzey bir beceri]
Plan yapmak: Düne ve bugüne değin veri, bilgi ve kanıtlardan yola çıkarak ve karşılaşılabilecek belirsizlikleri de göz önüne alarak gelecekte ne ya da neler yapılması gerektiğine ilişkin karar vermek.
Sentezlemek: Bir kanıtı oluşturan ve kimi zaman birbiri ile ilintisiz ya da çelişkili görünen veri, bilgi, kanıt ve tümcelerden yola çıkarak genel ya da özgün bir sonuca varmak. [Üst düzey bir beceri]
Sınıflamak: Önceden belirlenmiş ölçütlere göre bir kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramlardan ortak özellikler gösterenleri gruplamak.
Sıralamak: Önceden belirlenmiş bir ölçüte göre bir kanıtı meydana getiren tümceleri ya da kanıtta betimlenen kişi, nesne, eylem, olgu ya da kavramları sıra düzensel olarak dizmek.
Parantez içleri bana aittir. DK
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder