İnsanlar, Mekanlar, İlişkiler Haritasıyla 19.Yüzyılda Gündelik Yaşamın Analizi

Dilara Kahyaoğlu

2007

 I. Adım (sınıf çalışması)

“insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası” nedir?

Örnek 1’de  Abdurrahman Sarıpınar isimli, günümüzde yaşayan bir köylünün gündelik yaşamına dair ipuçlarını barındıran bir öykü var… Bu anlatıdaki ipuçlarından yararlanarak  “insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası” hazırlanmıştır (örnek 2).

          

Yöntem öğretme çalışması şu şekilde yapılabilir.

*Öykü okunmaz. Sadece harita (örnek 2) dağıtılır ve öğrencilere sorular sorarak yorum yapmaları istenir:

*Abdurrahman Ağa nasıl yaşar? Bir günü, bir haftası, bir ayı nasıl geçer?

*En çok ve en az ilişkide bulunduğu mekanlar neresidir? Onun için olmazsa olmaz mekan neresidir. Neden?

             *Eviyle ilişkisi nasıldır?

             *Şehre ne için gelip gidiyor olabilir?

*Abdurrahman Ağa yerine karısının hayatını böyle bir haritaya dönüştürseydiniz tasarımını      nasıl yapardınız?

Daha sonra öykü okunur. Öğrenciler verdikleri yanıtlarla öyküden edindikleri

verileri ve izlenimlerini karşılaştırır. Öğretmen tekrar sorar

          *Şimdi ne düşünüyorsunuz? 

yöntem - teknik

insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası

Çalışmaya uygun bir öykü hazırlanır. Bu öykü öğretmen tarafından hayali bir şekilde yaratılabileceği gibi gerçek bir öykü, roman, şiir veya anıdan (vb.) yola çıkılarak da hazırlanabilir. Bu tip öyküleri öğrenciler de yaratabilir.

Olay gerçek bir yerde cereyan edecekse (örneğin 19. yüzyıl Londra’sı) o zaman o döneme ait  epey bilgi toplamak gerekir. Bunlar dönemi yansıtan şehir planları, haritalar,  o döneme ait fotoğraflar,  gezi yazıları, anı yazıları vb. olabilir. Bunlardan yararlanarak dönemi daha iyi, belki daha doğru yansıtan öyküler hazırlanabilir.

Harita elde de çizilebilir.  Her gün en az bir kere uğranılan yere bir işaret konur ve oklarla gidiş geliş yönleri belli edilir.

Haritada neden bir aylık süre dikkate alınmaktadır? Çünkü yoğunluğu net görebilmek için. Bu çalışma bir günlük bir süreyi kapsayamazdı çünkü haftada bir, iki haftada bir yapılan işler, gidilen yerler vardır. Öykü uygunsa, amacına ulaşacaksa sadece bir günlük veya bir haftalık da yapılabilir.

sınıflarda çalışma birkaç şekilde yapılabilir

*öykü verilir,  haritayı çizmeleri istenir (tekniği biliyorlarsa yapabilirler).

*harita verilir, yorum yapmaları beklenir, sonra öykü okunur,  karşılaştırma yaparlar.

*harita verilir, öykü verilmez, öyküyü haritadan yola çıkarak onlar yazar, bakalım herkes aynı şeyleri mi  yazacak?

*Haritanın lejantı yoksa lejantını hazırlamaları istenir.

Yukarıdaki haritada sadece, mekanlar ve insanlar arasındaki aylık ilişki gösterilmiştir. Haritada zaman eksiktir. Örneğin Abdurrahman Ağa tarlada ne kadar zaman geçirir? Bir öğrenci bütün bir gün boyunca okulun nerelerine uğrar, oralarda ne kadar zaman geçirir? Bir kadın, evinin hangi bölümlerine kaç kere uğrar, oralarda ne kadar kalır? Bunlar toplam olarak ne kadar tutar?  Bu tür bir çalışma da denenebilir.

Mekanları temsil eden geometrik şekillerin boyutları neyi gösterir? Örneğin ev, tarla ve kahve büyüktür çünkü oraları yoğun olarak kullanılmaktadır. Koyulan her işaret mekanların kapladığı alan büyütmüş.  Böylece doğal olarak vurgu alıyorlar. Ama daha farklı da tasarlanabilir. Aynı şekilde oklar da ilişkinin yoğunluğuna göre kalın veya ince gösterilmiştir.

Bu çalışma öğrencilerin gündelik yaşantısına dönük de yapılabilir.

Öğrenciden bir haftalık oto-gözlem raporu tutmaları istenir. Her gün ne yapıyor? Günde en az bir kere nereye uğruyor? Öğrenciler bir haftanın sonunda tuttukları rapora göre kendi haritalarını da yapabilirler.

Peki 19.yüzyılda bir çocuk nerelerde yaşar ve oralarda ne kadar kalırdı?

II. Adım (Küçük grup çalışması/ bireysel çalışma)

19. yüzyılda bir işçi çocuğun günlük yaşantısının çizgisel ifadesi

Önce araştırma konusu verilir. Araştırması süresi bir hafta olabilir. Araştırma sonunda bir öykü yaratıp, “insanlar- mekanlar- ilişkiler haritası” oluştururlar.

“19.yüzyılda bir işçi çocuğun günlük yaşantısı nasıldı? Araştırma  yapın, bilgi toplayın, özellikle görsel malzeme.. Bir mekan saptayın, İngiltere’de diyelim Londra ve Fransa’da ise Paris… Burası gerçek bilgilerden yararlanılarak yaratılmış hayali bir yer de olabilir.

Çalışmanın amacı

Öğrenci belli bir tarihsel dönemi çalışırken (şu an için 19.yüzyılın toplumsal yaşamı) onun gerçekten nasıl bir şey olduğunu tasarlayamayabilir. Belli bir yerde (örneğin Londra’da) hangi mekanlar vardı? Buralarını hangi sosyal sınıfa ait insanlar kullanırdı? Hangi sıklıkta? Veya böyle bir ayrım var mıydı? İnsanlar arası ilişki nasıldı? Mekanların dağılımı nasıldı? vb.

Bu tip çalışmalarla bunların hepsini bir harita üzerinde göstermek, görmek, analiz etmek, sonuçlar çıkarmak mümkün ve zevklidir ama bu işin bir soyutlama olduğunu unutmayalım!

Bu çalışmalar sürekli yapılır ve arada karşılaştırılırsa zaman içindeki dönüşüm daha net anlaşılabilir.

Kaynak: 20.Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi için Öğretmen Kitabı, "Değişen Dünya Değişen Toplum" içinde, Tarih Vakfı Yayınları, Ekim 2007, s. 43-47

NOT: Bu çalışmayı; 20. YÜZYIL DÜNYA VE TÜRKİYE TARİHİ  kaynak kitabına ek olarak yazılan Öğretmen Kılavuz Kitabı için hazırlamıştım. Bu kılavuzdaki yazılarımı, kullanmayı kolaylaştırmak amacıyla uygun parçalara bölerek ve biraz da bağımsızlaştırarak bloguma aldım.

*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.