Eleştirel Düşünme Becerisini Geliştirme: Çarpıtma nedir?

Dilara Kahyaoğlu
2007

 (Öğretmen sunumu) Önce çarpıtma konusunda örnekler kullanılarak açıklama yapılır (bkz. Nedir?)

(Grup çalışması) Daha sonra aşağıdaki örnek kullanılarak veya yeni bir şey yaratılarak çalışma yapılır. Çalışma bitiminde grup sunumları, paylaşım, tartışma yapılır.

Nedir?

çarpıtma, çarpıtmak

Çarpıtma: Bilinçli bir şekilde, kullanıldığı bağlamdan veya gerçek anlamından saptırmak; anakronik yaklaşmak, bazı olguları seçmek, diğerlerini görmezden gelmek, üstünü örtmek,  kavramlarla oynamak, içini boşaltmak.

Değiştirme, tahrifat: Daha çok yazılı metinler üzerindeki  bir  sözcüğü veya herhangi bir “bilgi”yi fiili olarak değiştirme, yok etme;  yer değiştirme, karıştırma… Aslını fiili olarak bozma ( tahrif etmek, tahrifat).

Çarpıtma ve tahrifat  hangi yöntemlerle yapılır?

1. Alıntılanmış cümlenin “yargı” kısmı ve ekler atılmış  olabilir.

2. Bir yargı cümlesi büyük bir paragrafın veya metnin içinden cımbızla çekilip alınmış ve bağlamında koparılmış, böylelikle anlamı değiştirilmiş, bozulmuş olabilir.

3. Metnin veya paragrafın değişik yerlerinden bağlamından koparılarak alınan bir çok cümle veya sözcük;  çarpıtma yapan tarafından bambaşka bir bağlam içine yerleştirilmiş ve bir arada kullanılmış, böylelikle gerçek anlamının dışında bambaşka bir anlam verilerek bozulmuş olabilir.

4. Alıntı yapılan kısımdaki bazı sözcük, harf veya işaretler bilerek bozularak, yer değiştirilerek kullanılmış olabilir. Bu durum artık tahrif etmeye girer.

5. Bilinen olgular, genel kabul gören durumlar, görmezden gelinmiş olabilir.

6. Tarihsel olgulara anakronik yaklaşılmış olabilir. Yani meydana geldiği dönemden ve oluş koşullarından tamamen koparılarak ele alınmış, günümüzün  değer, yargı, ilke, bakış açısı vb. yüklenerek bambaşka bir anlam ve içerik kazandırılmış; yazarın tezini desteklemek amacıyla bir bulgu, veri, kanıt gibi kullanılıyor olabilir.

7. Kavramlara –çarpıtma amacıyla- bilinen anlamları dışında bambaşka bir anlam verilerek ve içi boşaltılarak; herhangi bir yazı, bir fikir eleştiriliyor olabilir. 

8. Vb.

Kaynak: 20.Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi için Öğretmen Kitabı,"Osmanlı İmparatorluğunun Son Yüzyılı" içinde, Tarih Vakfı Yayınları, 

Ekim 2007, s. 67-68

NOT: Bu çalışmayı; 20 yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi kaynak kitabına ek olarak yazılan Öğretmen Kılavuz Kitabı için hazırlamıştım. Bu kılavuzdaki yazılarımı, kullanmayı kolaylaştırmak amacıyla uygun parçalara bölerek ve biraz da bağımsızlaştırarak bloguma aldım.

*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.