Kaynak Olarak İzlenebilecek KURGU Filmlerin Listesi - Kısa Açıklamalarla

Dilara Kahyaoğlu
2017

Bu sayfaya, derslerde/sınıflarda veya bir ders materyali olarak kullanılabilecek filmlerin listesini yazacağım. Zaman içinde güncellemelerle uzayıp gidecek bir liste bu. O nedenle şimdilik kısa açıklamalarla yetineceğim. İleride bunları tek tek ele almayı da düşünüyorum ama başka bir blogta.

1. Swing Çağı, "Swing Kids"

Yönetmen/Director: Thomas Carter
Yazar/Writer: Jonathan Marc Feldman
Oyuncular/Stars: Robert Sean Leonard, Christian Bale, Frank Whaley |See full cast & crew ...
Yapım Yılı: 1993
Renkli
1 saat 52 dak.

Hitler'in iktidara gelmesinden sonraki Almanya'dayız.  Kısaca; Caz/Swing hayranı gençlerin dönüşümünü (dönüştürülmesini) ve direnişini anlatan bir film.

Danslar ve müzik, öğrencileri hayran bırakacak düzeyde olduğu için sıkılmadan sonuna kadar izliyorlar. Nazi iktidarı ve günlük hayatla ilgili çok fazla ipucu var. Bu filmi izleyerek 1930'ların Almanya'sına giriş yapmak, tartışmak, okuma yapmak mümkün. 

İlkesel olarak lise öğrencileri için daha uygundur. 

Kısa bir tanıtım için bkz.

https://www.youtube.com/watch?v=YibBVIYwQWs


2. Özel Bir Gün, "Una giornata particolare"

Yönetmen/Director: Ettore Scola
Yazarlar/Writers: Ruggero Maccari (screenplay), Ettore Scola (screenplay)
Oyuncular/Stars: Sophia Loren, Marcello Mastroianni, John Vernon |See full cast & crew ...

Yapım Yılı: 1977
Renkli
1 saat 46 dak.

1938 yılı Roma'sındayız. Hitler, Roma'yı ziyaret eder ve ertesi gün "büyük gösteri" vardır. İşte film o "özel gün"ü anlatır. Film, o tek günde, Roma'da; gösteriye gitmeyen/gidemeyen iki kişiye, bir kadın ve bir erkeğe odaklanmıştır.
Filmin başında; #İpucu Üreme makinesi olarak görülen ve hizmetçiden farkı olmayan bir kadınla, eşcinsel olduğu için çalıştığı radyodan kovulmuş bir erkek; yönetmenin tebessüm uyandıran buluşuyla karşılaşmak zorunda kalırlar. #İpucu  

Filmin başında yer alan siyah-beyaz arşiv filmi bile -tek başına- sınıfta öğrenim malzemesi olarak kullanılabilir. Film, Faşizm altındaki Roma'ya, insanlara, faşist gösterilere dair çok önemli ipuçları içerir. Faşizm gibi totaliter rejimleri tartışmak için oldukça kullanışlı ve kesinlikle etkileyici bir filmdir.

Liselere daha uygundur.

Tanıtım videosu için bkz.
https://www.youtube.com/watch?v=KloWrqcHAF0


3. Büyük Diktatör, "The Great Dictator"

Yönetmen/Director: Charles Chaplin
Yazar/Writer: Charles Chaplin
Oyuncular/Stars: Charles Chaplin, Paulette Goddard, Jack Oakie |See full cast & crew ...

Yapım Yılı: 1940
Sessiz Film, Siyah-Beyaz
2 saat 5 dak.

Film Birinci Dünya Savaşından bir sahne ile başlar. Yahudi-Alman askeri Şarlo, savaşta yaralanarak bilincini kaybeder. Hafızası yerine geldiğinde kendini Hitler'in cehennemi dünyasında bulur.

Yer yer komiğini çıkararak, parodi tadında işlenen sahneler, bu uzun filmi; "zevkle" izlenir; olanlara tahammül edilebilir kılmıştır. Öğrenciler sıkılmadan kapılır gider. Ta ki son sahneye kadar. Son sahnedeki efsanevi konuşma bile tek başına üzerinde konuşulacak bir vak'a olarak yeterlidir.
Filmde başka isimlerle de olsa; Hitler, Mussolini ve diğer tarihi karakterlere de yer verilmiş ve Şarlo onlarla dalga geçmiştir. Bu açıdan aslında bir direniş filmi olarak düşünülebilir.

10 yaşından itibaren bütün çocuklar izleyebilir.

Hitler'in Dünya ile oynama sahnesi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=zroWIN-lS8E

4. Modern Zamanlar, "Modern Times"

Yönetmen/Director: Charles Chaplin (as Charlie Chaplin)
Yazar/Writer: Charles Chaplin (as Charlie Chaplin)
Oyuncular/Stars: Charles Chaplin, Paulette Goddard, Henry Bergman |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1936
Sessiz Film, Siyah-Beyaz
1 saat 27 dak.

1929 Büyük Bunalım sonrasının ABD'sindeyiz. Film bu dönemin kısa bir özeti gibidir. Taylorizmin kurallarına uygun çalışan fabrika, Ford'a özgü üretim bandı, işsizlik, protesto eylemleri, yoksulluk, açlık... Bir de umut ve aşk... İroni... Bunların hepsi Chaplin naifliğinde işlenmiştir. Ve en acıklı sahnelerde bile güldürmeyi başarır Chaplin.

Filmin tamamı uzundur, bazı sahneler kesilip sınıfta oynatılmaya ve tartışmaya çok uygundur. Sanayi Devrimi ve Sonrasını işlerken üretim bandı, yemek yedirme makinesi, dişlilerin arasına düşüş, sahneleri konuya giriş yapmak için oldukça elverişlidir. Her zaman öğrencilerin ilgisini çeker ve konuya dinamik bir giriş sağlanır. Filmin sessiz olması; mimiklere, jestlere, beden diline ağırlık verilmesine yol açmıştır bu da iletilmek istenen mesajın/alt metnin doğrudan izleyiciye ulaşmasını sağlar.

Her yaşa uygundur. Küçük çocuklar filmin tamamını değil belli sahneleri izleyebilir. Her şeyi anlamasa da olur, önemli olan soru sormasıdır. Bu film soru sordurur. Anlamaya /düşünmeye başlamanın birinci kuralı meraktır, soru sormak arkasından gelir ve o da karşılıklı konuşmayı kışkırtır.
NOT: Bu film "Asri Zamanlar" olarak da Türkçeye çevrilmiştir.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=D2AEcUc8tOA


5. Aya Seyahat, "Le Voyage dans la lune" "A Trip to the Moon"

Yönetmen/Director: Georges Méliès

Eser: Jules Verne
Oyuncular/Stars: Georges Méliès, Victor André, Bleuette Bernon | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1902

Sessiz Film, Siyah-Beyaz
13 dak.

Bir grup astronot (?) büyücüye benzeyen (!) liderleri önderliğinde karar alıp Ay'a gitmeye karar verir. Jules Verne'nin aynı adlı eserinden sinemaya uyarlayan Melies'tir. Ve Ay, boş değildir. Orada yaşayan garip yaratıklarla karşılaşan kahramanlarımız, bir takım maceralardan sonra Dünya'ya dönmeyi başarır. 

Eser bilim kurgunun babası olarak düşünülen Jules Verne'e ait olsa da romanın bir parodisidir. Bilerek komiği çıkarılarak, abartılı bir oyunculukla sahnelenmiştir. Oyuncular bir tiyatro sahnesindeymiş gibi oynarlar, kamera sabittir ve tek bir açıdan (karşıdan) çekim yapar. Bilim Kurgu, Sinema Tarihi, Jules Verne, 18., 19. yüzyıl Bilimsel Devrimler Çağı, temaları ele alınacaksa öncelikle bu filmle başlamak  yararlı olabilir. Sinema Tarihi açısından izlenmesi gereken filmlerin başında gelir.  Bu film gerçek anlamda İLK sinema filmidir. 20. yüzyılda gerçekleşen Ay'a gidiş konusunda da kullanılabilir. Gerçek görüntüler ve film paralel izlenince  konuşacak çok şey ortaya çıkıyor.  

Her yaşta öğrenci izleyebilir. 

Tanıtım filmi için bkz. http://www.imdb.com/title/tt0000417/videoplayer/vi1601871129?ref_=vi_nxt_ap

6. Bisiklet Hırsızları, "Ladri di biciclette"

Yönetmen/Director: Vittorio De Sica
Yazar/Writers: Cesare Zavattini (story), Luigi Bartolini (novel) | 7 more credits »
Oyuncular/Stars: Lamberto Maggiorani, Enzo Staiola, Lianella Carell | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1948
Siyah-Beyaz
1 saat 29 dak.


İkinci Dünya Savaşı sonrası Roma'dayız. Yıl 1948. Savaş henüz bitmiş ve işsizlik, yoksulluk halkı kırıp geçirirken bir babanın iş bulma mücadelesini izleriz. İşi afiş asmaktır ama bisikleti olmayanları işe almıyorlardır. Evdeki çarşafları rehin vererek rehindeki bisikleti kurtarırlar. Sonra o bisiklet çalınır. Bunda sonra babanın Roma sokaklarında küçük oğluyla birlikte bisikletini bulma mücadelesi başlar.

İtalyan Yeni Gerçekçiliğinin nadir örneklerinden olan film Sinema tarihiyle ilgili bir temada izlenilebileceği gibi İkinci Dünya Savaşı sonrası İtalya'da yaşamın nasıl olduğuna dair bilgi ve tartışma için de izlenebilir. Mussolini dönemi İtalya'sı filmleriyle (arşiv filmleri) ile birlikte izlenirse katılımcılar/öğrenciler karşılaştırma yapma olanağı buluyor bu da tartışmayı canlandırıyor. Film doğal olarak Roma sokaklarında çekildiğinden o görüntülerin arşiv değeri de var. Sırf bu açıdan bile film izlenebilir. Adalet, yoksulluk; konusunda da izlenebilecek bir film. Baba, bisikletini bulur ama onu geri alamaz. O zaman ne yapar? Adalete güveni kalmayan bir insan ne yapar?

Her yaştan kişi izleyebilir.
Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=Oya_UnisL-Q

7. Bir Ulusun Doğuşu, "The Birth of a Nation"

Yönetmen/Director: D.W. Griffith
Yazarlar/Writers: Thomas Dixon Jr. (adapted from his novel: "The Clansman: An Historical Romance of the Ku Klux Klan") (as Thomas F. Dixon Jr.), Thomas Dixon Jr. (play) (as Thomas F. Dixon Jr.) |3 more credits »
Oyuncular/Stars: Lillian Gish, Mae Marsh, Henry B. Walthall |See full cast & crew »

Yapım Yılı: 1915

Sessiz Film
Siyah-Beyaz
3 saat, 15 dak.

Filmin başında; "İç Savaş" öncesi ABD'nin güneyinde yaşayan mutlu azınlık beyazlar ile onların "pek sevdikleri" siyah kölelerinin nasıl bir yaşantıya sahip olduğunu gösterir yönetmen.  Kuzeyden gelen akrabalarına gururla gösterirler yaşantılarını... İç Savaş aileyi ikiye bölecek,  bu mutlu hayatlarını paramparça edecektir. Yönetmen, bu filmiyle Güney'deki altın çağın bitişine ağıt yakmıştır. Kabahat Lincoln'de ve Kuzeylilerdedir. Afrikalı Amerikalıları, siyaha boyadıkları beyaz oyuncular oynamıştır. Filmde Ku Klux Klan'ın doğuşu da anlatılır. 

Oldukça uzun bir filmdir. Tamamının sınıfta oynatılması neredeyse imkansızdır. Ama belli bölümler oynatılabilir. Ben Sinema ve Tarih derslerimde bir kere tamamını oynatmıştım, sonra bundan vazgeçtim. Öğrenciler gerçekten sıkıldılar. İç Savaş, sahneleri, Lincoln ile ilgili bölümler, Lincoln Suikasti sahnesi, Ku Klux Klan sahneleri gösterilebilir ve tartışma için malzeme olarak kullanılabilir.
Kesinlikle "ırkçı" bir filmdir. Bu özelliği dikkate alınarak insan hakları eğitiminde de kullanılabilir. 

ABD tarihini ve İç savaş'ı bilmeyen birisi filmden bir şey anlamaz. Bu nedenle önce bu konularda bilgi birikimi yaratacak okumalar yapılmalı, film sonra izlenmelidir. 

Yönetmen tarafsız değildir, Kuzey ve Güney'e belirgin bir farklılık içinde yaklaşır. Güney'i sevdiği, Kuzey'i hiç sevmediği hatta nefret ettiği açıktır. Kendi köleleri dışındaki siyahları hiç sevmez ve onları haydut olarak gösterir. Bu açıdan da eleştirel analizi yapılmalıdır. 

Bunun dışında yönetmen Griffith, sinema tarihi açısından çok önemli bir yönetmendir. Dönüm noktasıdır. 1915 tarihli filmdeki sinema tekniği zamanının çok ötesindedir ve bundan sonraki film çekimlerine örnek olacaktır.
Kalabalık sahne çekimleri çok başarılıdır. Hollywood'ın ilk büyük prodüksiyonu olarak kabul edilir.

Lise 11. ve 12. sınıf öğrencileri ile daha yukarı yaşlardaki kişilere uygundur.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=a9UPOkIpR0A

8. Uzay Macerası 2001, "2001: A Space Odyssey"

Yönetmen/Director: Stanley Kubrick
Yazarlar/Writers: Stanley Kubrick (screenplay), Arthur C. Clarke (screenplay)
Oyuncular/Stars: Keir Dullea, Gary Lockwood, William Sylvester | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1968
Renkli
2 saat 29 dak.

Arthur C. Clarke'ın aynı isimli romanından (Türkçesi, 2001: Bir Uzay Destanı)  uyarlanmış bir film. Başlangıçta (insanın Şafağı bölümünde) toplayıcılıkla beslenen insansı maymunları görürüz, yaşam alanlarında bilinmeyen bir cisim ortaya çıkar, önce korkarlar sonra cesaret edip dokunurlar. Clarke insanlaşma/uygarlaşma sürecini (öldürmek, savaşmak, et yemek, alet kullanmak vb.) bu gizemli, karataşla (TEKTAŞ) başlatır. Gökyüzüne fırlatılan kocaman bir kemikle zamanda ileriye sıçrarız. Artık insanlar gelişmiş teknolojileriyle uzayda seyahat etmekte ve Ay'da da ortaya çıkan gizemli taşı Jüpiter'de de aramaktadırlar. 

Film uzundur birbirinden keskin bir şekilde ayrılan bölümlerle parçalanmıştır. Yapay zeka ile bu bölümlerden en ünlüsünde karşılaşırız: Hal... "HAL 9000" isimli "bilgisayar" tüm gemiyi yönetmektedir ve bir gün işler aksi gidince karar verme, uygulama becerisine, aklına da sahip olduğunu görürüz. Bilmeyenler için, Sürprizi bozmayalım.

Ben bu filmin ilk bölümünü derslerimde kullandım, özellikle ilk insanların ortaya çıkışını incelerken çok işe yarıyor, heyecanlandırıp, soru sormaya, tartışmaya sürüklüyor izleyicileri/öğrencileri. Elbette gizem var, onun cevabını bulmayı  onlara bırakmak lazım; Clarke'ın serisini okusunlar, çünkü bu gizemin cevabını veriyor Clarke. 

Yapay Zeka konusunda da izlenebilecek filmlerin başında geliyor. Bu konuda büyük gelişmeler ve tartışmalar var, bilim kurgusal romanlarda karşımıza çıkan her fikir neredeyse gerçek olmaya başladı. Az şey bildiğimiz, az tartıştığımız kesin. Dünya evriliyor, değişiyor; bu tür romanlar ve filmler anlama çabalarımız için kapı açıcıdır, o kapıdan girmek lazım. 

+10 yaş için uygundur

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=XHjIqQBsPjk

9. 12 Öfkeli Adam, "12 Angry Men"

Yönetmen/Director: Sidney Lumet
Yazarlar/Writers: Reginald Rose (story), Reginald Rose (screenplay)
Oyuncular/Stars: Henry Fonda, Lee J. Cobb, Martin Balsam |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1957
Siyah-Beyaz

1 saat, 36 dak.

Soğuk Savaş yıllarında ABD... Bir cinayet davası için bir araya getirilen 12 kişiden oluşan jüri, karar vermesi için bir odaya kapatılır. Farklı kesim ve mesleklerden oldukça sıcak bir günde bir araya gelmiş olan üyeler, tutuklunun suçlu olduğuna bir an önce karar verip, gitmek isterler. Mahkemeyi izlemişlerdir, avukatları dinlemişlerdir, daha fazla düşünecek ne vardır... İçlerinden sadece bir kişi "hayır" der. Düşünelim, tartışalım, ben suçlu olduğuna ikna olmadım, der. Sonraki sahnelerde tek tek her bir jüri üyesinin karakterlerinin daha net ortaya çıkışını ve aralarındaki tartışmaları izleriz.

İnsan Hakları derslerinde izlenebilecek bir film. Bazı bölümlerini izlemekle film anlaşılmaz diye düşünüyorum (yine de aşağıdaki nota bkz.*), o nedenle tamamı izlenmeli ya da - konuya giriş yapmak için- bir anekdot olarak anlatılabilir, öyküsü bağlama uygun olarak yazılıp, okunabilir... Ama en iyisi izlemektir. Bir buçuk saatlik bu filmi izlemenin zaman kaybı olduğunu düşünmemeliyiz.
Adalet, hukuk, sorumluluk, vicdan, eleştirel düşünme konularıyla doğrudan ilgili bir film.
Film bir tiyatro sahnesindeymiş gibi sadece tek bir mekanda oynanır. 9-12 sınıf aralığı için, üzerinde çalışılacak ve  sergilenecek iyi bir tiyatro çalışması da olabilir. Öğrenciler filmden yararlanarak teksti yazarlar, çalışırlar ve oynarlar.

10+ yaş için uygundur.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=Dosg0p7LAB4

*Şu linkte en iyi sahneler var ve bir anlamda filmin özeti... Sadece bunu izletmek de yeterli olabilir. Denemediğim için bilmiyorum, deneyebilirsiniz. https://www.youtube.com/watch?v=Vbr1HmrplN0
Film alt yazılı olarak bir çok sitede bulunuyor, izlenecek sahnelerin dakikaları saptanıp buralardan da izlenebilir.

Sınıfta bir uygulama örneği görmek istiyorsanız; şu linke tıklayınız. https://tarihegitimi.blogspot.com.tr/2017/10/12-angry-men-12-kzgn-adam-filmi-icin.html

10. Bir Endülüs Köpeği, "Un Chien Andalou"

Yönetmen/Director: Luis Buñuel (as Louis Bunuel)
Yazarlar/Writers: Salvador Dalí (scenario) (as Salvador Dali), Luis Buñuel(scenario) (as Louis Bunuel)
Oyuncular/Stars: Pierre Batcheff, Simone Mareuil, Luis Buñuel |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1929

Siyah-Beyaz

Sessiz film
16 dak.

Dali ve Bunuel'in birlikte hazırladıkları Sürreal bir film. Filmdeki sahneler, iki kişinin "bilinçdışı" dünyalarının dışa vurumu olabilecek sahneler. Oldukça öznel olan bu filmde net bir olay örgüsü bir hikaye olmadığı için anlatmak zor. Ancak kabuslarda/rüyalarda görülebilecek türden imgelerden garipliklerden söz edebiliriz.
İmgeleri yorumlamakta öğrenciler de zorlanıyor elbette. Filmi izledikten sonra;  kesin olarak ne anlama geldiğini öğrenmeye çalışıyorlar. Oysa bu film bir tür açık yapıt. İmgeler elbette sembolik, tıpkı rüyalarımız gibi filmdeki sembollerin/imgelerin de yorumlanmaya ihtiyacı var. Filmi izleyen herkes kendine göre yorumlar yapabilir, o yorumlar, izleyenin kendi birikimini, kültürünü ve değerlerini yansıtır.
Film çok kısa sürdüğü için  sınıfta izlenebilir, üzerinde tartışma  yapılabilecek nokta çok. Ben 20. Yüzyıla damga vuran kişilerden Freud ve ona bağlı olarak Sürrealizm'i işlerken bu filmi kullandım. İlk sahne rahatsız edici olsa da diğer sahneler öyle değil. Bunuel ve Dali seyirciyi şoka sokmak için, rahatsız etmek için o meşhur göz kesme sahnesi ile işe başlamışlar.

11. ve 12. sınıf ve daha üst kademelerden kişiler izleyebilir. Önce Freud çalışılmalı sonra film izlenmelidir.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=AEQIDCTk6GU


11. Bülbülü Öldürmek, "To Kill a Mockingbird"

Yönetmen/Director: Robert Mulligan
Yazarlar/Writers: Harper Lee (based on her novel "To Kill a Mockingbird"), Horton Foote (screenplay)
Oyuncular/Stars: Gregory Peck, John Megna, Frank Overton | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1962
Siyah-Beyaz

2 saat 9 dak.

Avukat Atticus, kızı ve oğluyla birlikte Alabama'nın küçük bir kasabasında yaşamaktadır. Siyah bir adam, beyaz bir kadına tecavüz etmekle suçlanır. Filmin ana karakteri küçük kız Scout'ın babası olan Atticus; suçlanan adamın savunmasını üstlenir. Bundan sonra tüm kasabanın ailenin karşısına geçtiğini yalnız bırakıldığını görürüz. Atticus geri adım atmaz. 

Harper Lee'nin aynı isimli romanından uyarlanan bu filmin tamamı sınıfta izlenebilir. 1930'lardaki siyahların durumunu, Güneyi, linç adetini, mahkeme sistemini anlamak; hukuk, adalet, insan hakları, ırkçılık, önyargı vb. konularında tartışmak için gayet uygun bir filmdir. Boo isimli gizemli komşunun varlığı ve onun hikayesi de diğer bir etkileyici noktadır. Filmin çocuklar üzerinden işlenmiş olması, duygusal etkileşimi artırıcı bir unsurdur. Film sıcaktır, izleyenleri sarar ve filmin karakterleriyle özdeşlik kurulmasını sağlar. İnsan olduğumuzu hatırlatır. Sadece bu açıdan bile çok değerlidir.

Herkes izleyebilir. Özellikle çocuklar için, yukarıda adı geçen konularda "değerler" eğitimi amacıyla kullanılabilir.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=KR7loA_oziY

Aşağıdaki linkte romanın "politik doğruculuk" açısından bir eleştirisi var. Yazar "Nigger" kelimesini kullandığı için eleştiriliyor bu nedenle okuma listesinden çıkarılmış. Irkçılığa karşı yazılmış en etkili kitaplardan biri olan bu romanın başına gelen ironik olarak nitelenmiş.
https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2017/10/15/the-ironic-enduring-legacy-of-banning-to-kill-a-mockingbird-for-racist-language/?tid=sm_tw&tid=sm_tw&utm_term=.7cf3de04514f

12. Arabistanlı Lawrence, "Lawrence of Arabia"

Yönetmen/Director: David Lean
Yazarlar/Writers: T.E. Lawrence (writings), Robert Bolt (screenplay) | 1 more credit »
Oyuncular/Stars: Peter O'Toole, Alec Guinness, Anthony Quinn | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1962
Renkli
3 saat 36 dak.

İngiliz Askeri Haber Alma Servisi'nin bir adamı olan ve Türkiye tarihinde de iyi bilinen Lawrence'ın hikayesi anlatılır, -tam adıyla- Thomas Edward Lawrence'ın kendi yazdığı anılarından uyarlanmıştır. Filmde yer alan karakterlerin çoğu tarihi kişilerdir ve zamanının  önemli oyuncuları tarafından canlandırılmıştır. Özünde  Osmanlı Devletine karşı isyan eden Arapların hikayesinin anlatılığı filmde; Lawrence'ın Arap liderleriyle tanışması, dost olması, onları Osmanlılara karşı savaşmaları için yönlendirmesi (gerilla savaşı), İngiliz yönetimi ile Araplar arasında arabuluculuk yapması ve Arapların bağımsızlığını kabul edilmesi için gösterdiği çabalar konu edilmiştir.

Film çok uzundur. Sınıfta belli sahneler izlenebilir. Kült bir filmdir ve birçok tarihi bir şahsiyeti tanıma açısından önemlidir bu amaçla kullanılabilir YALNIZ anlatılan öykü; Lawrence'ın kendi anılarına dayandırıldığı için oldukça özneldir. Lawrence, Arapların bağımsızlık mücadelesinde önderlik payının neredeyse tamamını kendine ayırmıştır. Bilebildiğimiz gerçekler ile filmde sunulan gerçekleri karşılaştırmalı bir şekilde izlemenin oldukça öğretici olacağını düşünüyorum. İzleyicilerin çoğu -film veya edebi bir eser olsun- sunulan kurgusal öyküyü tamamen doğru kabul etmektedir. Bu film bu konuda tartışmak için ideal filmlerden biri olabilir.
Bu tür filmlerden, -sınıfta izlenmese bile- bağlama uygun düştüğünde söz etmek, "kulağa kar suyu kaçırmak" çok yararlıdır. Özellikle tarihi filmleri eleştirel izlemleri gerektiğini öğrenmeleri, filmle ilgili zamanı geldiğinde bir iki şey -daha çok eleştirel- nokta hatırlamaları fena mı olur?

11. sınıflardan itibaren izlenebilir, anlatılan tarihsel dönemle ilgili okuma yapılır ve eleştirel izlenirse anlamlı olur. 

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=zmr1iSG3RTA

13. Altına Hücum, The Gold Rush

Yönetmen/Director: Charles Chaplin
Yazar/Writer: Charles Chaplin
Oyuncular/Stars: Charles Chaplin, Mack Swain, Tom Murray |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1925
Sessiz film
Siyah-Beyaz
1 saat 35 dak.

1896-99 arasında Altına Hücum'un yaşandığı Klondike civarına giden bir grup altın arayıcısının maceralarını anlatır. Şarlo da bunlardan biridir. Alaska'nın sert coğrafyası eşliğinde zengin olma hırsıyla gözleri dönmüş, vahşileşmiş veya yeni bir hayat umuduyla kendini buraya atmış insanları izleriz.  Chaplin'in uzun sürede ve epeyi masrafla çektiği filmlerinden biridir. İşin içinde Şarlo olunca tahmin edebileceğiniz durum ortaya çıkar en acıklı vahşi sahneleri bile gülerek izleriz. 

Filmin tamamının değil ama bazı sahnelerinin sınıfta gösterilmesi; 1900 yılı başlarındaki Alaska'ya, Altına Hücum'a dair fikir edinmek için yararlı olabilir. 

Altın'nın en önemli bir "değer" haline gelişiyle birlikte (burada "neden" sorusunu sordurmak önemli) Batı'dan gelenler Amerikan kıtasını talan ettiler ve eski uygarlıklar bir avuç altın uğruna yok edildi (ilk başta buydu sonra diğer nedenler geldi). Klondike'taki altına hücum yıllarının; o talan ve vahşet sürecinin devamı ve sonu olduğu düşünülebilir. Bu arada o bölgenin Kızılderililerin yaşam alanı olduğunu da unutmayalım... Şu anda orasının nasıl bir yer olduğu, açılmış madenlerin başına neler geldiği vb. de sorulması gereken sorular.
Bu konuların işlendiği temalarda, filmden bazı sahneler tartışma malzemesi olarak kullanılabilir. Jules Verne, Altın Volkan kitabında da bu konuyu işlemekte ve olağanüstü betimleme gücü ile bir coğrafyacı gibi Klondike'ı, kasabalarını ve orada yaşayan insanları anlatmaktadır. 

10 + yaşa uygundur.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=kDlEvaKBkhU

14. Cezayir Savaşı, "La battaglia di Algeri"

Yönetmen/Director: Gillo Pontecorvo

Yazarlar/Writers: Franco Solinas, Franco Solinas (story) (as F. Solinas) | 1 more credit »
Oyuncular, Stars: Brahim Hadjadj, Jean Martin, Yacef Saadi | See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1966
Siyah-Beyaz
1 saat 1 dak.

Cezayir-İtalyan ortak yapımı olan politik bir film. Olaylar 1830'da Osmanlı'dan alınan ve Fransız sömürgesi haline gelen Cezayir'in Kasbah bölgesinde* geçer. FLN'nin (Ulusal Kurtuluş Cephesi) ilk bildirisinden (1954) sonraki olaylar sırayla verilir.. 

Filmin iki ana karakteri vardır biri ıslahevinde büyümüş basit bir suçtan hapse düşmüş ve orada FLN tarafından örgütlenmiş Ali ile; direnişi bastırmak için Cezayir'e  gönderilmiş ama ironik olarak kendisi de zamanında Nazi işgaline karşı savaşmış direniş örgütü mensubu Albay Mathieu... Okuma yazma bilmeyen yoksul Ali'yi etkileyen olay hapisteyken bir Cezayirli direnişçinin giyotinle idamıdır. 

Şehrin dar arka sokakları, benzersiz mimarisi, yoksul evleri, beyaz çarşaflı kadınları; Avrupai yapıların bulunduğu şehrin zengin kesimi; güzel evler, geniş bakımlı sokaklar, modern kafeler, Avrupalı kıyafetler içinde rahat bir yaşam süren Fransız kolonistler...  zıtlığı yüzümüze vurarak, olayların akışına göre tek tek karşımıza çıkar. 

*İpucu

FLN'nin ilk eylemleri kadınların da önemli bir rol oynadığı  zaman ayarlı bombalarla şehrin Avrupalı kesimine yaptıkları terör saldırılarıdır. Fransız devleti de aynı şiddette cevap verir. Haziran 1957'de Albay Mathieu yönetiminde paraşütçüler gelir, duruma el koyar ve filmde tek tek gösterilen işkence yöntemleriyle; örgüt içinde yer alan kişileri saptayarak yakalar veya öldürürler. 

11 Aralık 1960'ta yine Kasbah'ta kadınların zılgıtlarıyla başlayan halk hareketi, 21 Aralık 1960'a kadar devam eder.  Bir Fransız görevli "Ne istiyorsunuz" diye sorar. Sisler içindeki halktan yanıt gelir "İstiklal".  Ve Film 2 Temmuz 1962'de Bağımsızlığın  ilanını haber verdikten sonra dans eden bir kadının görüntüsü ile sona erer. 

İpucu*

Film belgesel gibi görünse de bütün sahneler kurgudur, bir ikisi hariç tarihi karakterlerin gerçek ismi kullanılmamıştır. Doğal çekimler, doğal oyunculuk vardır. Kalabalık sahneleri Kasbah halkı gönüllü olarak canlandırmıştır. Bu seçim, filme belgesel havası vermiştir. Yönetmen ve yazar her türlü terör eylemine mesafelidir (?) ama Cezayir bağımsızlık mücadelesine sıcak bakmaktadır, bu açıdan tarafsız bir yönetmen değildir. Öğrencilerle izlenecekse eleştirel analizi yapılacak şekilde izlenmelidir. Üzerinde tartışılacak çok fazla konu vardır. 

Bu filmle ilgili söylenecek çok şey var. İlerde analiz için sorular hazırlayıp yayınlayacağım. Şimdilik bu kısa tanıtımla yetineyim. 

Lise son sınıflar ve daha büyükler için uygundur.

* Cezayir şehrinin kale ve çevresini de içine alan bölümü. Diyarbakır'ın Sur'u gibi...

Tanıtım filmi için bkz. http://www.imdb.com/title/tt0058946/videoplayer/vi1269675545?ref_=tt_ov_vi

15. Garp Cephesinde Yeni Bir Şey Yok, "All Quiet on the Western Front"

Yönetmen/Director: Lewis Milestone
Yazarlar/Writers: Erich Maria Remarque (by), Maxwell Anderson(adaptation) | 3 more credits »
Oyuncuar/Stars: Lew Ayres, Louis Wolheim, John Wray |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1930
Siyah-Beyaz
2 saat, 16 dak.

Birinci Dünya Savaşı yılları, Almanya cephesinden anlatılır.  Film, çok başarılı bir açılış sahnesiyle başlar. Okulun kapısı açılır bizler caddede askere giden Alman askerlerinin neşeyle geçişişlerine ve uğurlanışlarına tanık oluruz.  Aynı buluş öğretmenin ders verdiği sınıfta da kullanılmıştır. Öğretmenin arkasındaki pencereden aynı sahnenin devamını görürüz. Öğretmenin milliyetçi duyguları kışkırtan konuşması ile henüz 19 yaşında olan lise öğrencileri savaşa gönüllü yazılır.  Sonra yıllarca süren savaşta; çocukluklarını, arkadaşlarını, dostlarını kaybedilişlerine tanık oluruz. Öğrencilerin doğal lideri olan Paul yaralanır ve dinlenme izni alarak yaşadığı şehre dönünce; savaşa katılmamış ama ahkam kesen, çoğu yaşlı, geride kalan erkeklerin düşünceleriyle çarpılırız. Hala savaşın kazanılacağını ummakta ve kafe, bar masalarında taktikler vermeye devam etmekte, dört yıldır ön cephede savaşan Paul'u sen bilmezsin diye küçümsemektedirler. Ve öğretmen hiç değişmemiştir şimdi 17 yaşındaki gençleri savaşa gitmeleri için kışkırtmaktadır.

Savaşın anıları henüz tazeyken Almanca yazılmış aynı isimli romandan (Erich Maria Remarque 1929) uyarlanarak ABD'li yönetmen tarafından İngilizce olarak çekilmiş olan bu film; en önemli savaş karşıtı filmlerden biridir. Film Savaşa gidenlerin bir kısmının öldüğünü, diğerlerinin de ruhen öldüğünü, aslında savaşa katılmış hiç kimsenin sağ kalmadığını anlatır. 

Kalabalık sahnelerin çekimi çok başarılıdır. 1930 yılında yapılmış bu genel çekimler inanılmaz gerçekçidir. Öyle ki insan çoğu zaman gerçekten bir kameramanın savaşın o anlarını çektiğini zanneder. Bu nedenle filmin bu sahnelerinin gerçek görüntülermiş gibi kullanılmış olması kuvvetle muhtemeldir.   Filmi izlemek bu konuda farkındalık sağlayacaktır.  

Yakın çekimlerde zamanının (1930) oyunculuk anlayışının etkisiyle çoğu zaman doğal olmayan bir oyunculuk sergilenmiştir, yer yer dışavurumcu esintiler hissedilir. Bu açılardan filmin bu sahneleri günümüz izleyicisine abartılı gelecektir. 

Mekan seçimi, çekimler ve kullanılan görsel-işitsel efektler Batı Cephesi'nin atmosferini çok başarılı bir şekilde yansıtmış görünmektedir. Siperler, siper yaşantısı, çamur, açlık, dikenli teller, aralıksız bombardıman görüntüleri, sesler, bombardımanla parçalanmış zeminin çamurla dolu çukurları; Birinci Dünya Savaşı konusu veya "savaş" teması işlenirken adeta bir arşiv filmi gibi öğrenmek, hissetmek amacıyla kullanılabilir.  Gibi... kurgu olduğunu söylemek şartıyla...

Film uzundur tamamının gösterilmesi şart değildir. Belli bölümler ardısıra izlenerek bütünlüğü çok fazla bozmadan izlenebilir.
Benim önerim:

*Kesinlikle öğretmenin kışkırtıcı hatta isim söyleyerek öğrencilerini zorladığı sahne ile başlamalı,  **siper yaşantısından bir iki sahne sonrası, ***büyük savaş sahnelerinden biri ve ****Paul'un izin döneminde öğretmeniyle görüşmeye gitmesi ve orada yaptığı konuşma; kısa bir kolaj için yeterlidir,  tartışmak ve/veya öğrenmek için kıymetli bir malzeme sağlar. Amaca göre bambaşka bir kolaj da yapılabilir çünkü:

Film sadece savaş teması için değil; milliyetçilik, öğretmenlik etiği, sıradan insanın küçük de olsa emir verme yetkisini kazanmasının verdiği haz/değişim, insan olmak (özellikle Kat örneğinde), savaş karşıtı değerler inşa etmek için de izlemeye, tartışmaya, fikir üretmeye de uygundur.

Yaş sınırı izlenecek sahnelere göre değişir. Örneğin; giriş ve bitişteki öğretmen sahnelerini 8. sınıftan itibaren her yaştan kişi izleyebilir. Onun dışında tüm film, lise öğrencileri ve daha yukarı sınıflar için uygundur.

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=grapXipP3fM

16. Dr. Caligari'nin Muayenehanesi, "Das Cabinet des Dr. Caligari"

Yönetmen/Director: Robert Wiene
Yazarlar/Writers: Carl Mayer, Hans Janowitz
Oyuncular/Stars: Werner Krauss, Conrad Veidt, Friedrich Feher |See full cast & crew »
Yapım Yılı: 1920
Sessiz Film
Siyah-Beyaz
1 saat 16 dak.

Birinci Dünya Savaşı'nın bittiği Weimar Cumhuriyeti'nin yeni kurulduğu yıllarda çevrilen bu film dışavurumcu (ekspresyonist) özellikler taşımasıyla dikkati çeker. Basit bir hikayesi vardır ama karışık bir hale getirilmiştir. Çerçeve hikayeyi proje yönetmeni olarak ismi geçen Fritz Lang kurmuştur. 

Akıl hastanesinin bahçesinde gördüğümüz Francis, geriye dönüşle başından geçen bir olayı anlatır. *İpucu

Arkadaşı Alan, seri bir cinayete kurban gitmiştir. Olayın sorumlusu bir panayırda karşılarına çıkan Dr. Caligari'nin gözetiminde yaşayan bir uyurgezer olan Cesare'dir. Francis sonradan Caligari'nin aslında akıl hastanesinin başhekimi olduğunu öğrenmiş, onun günlüğünü okuyarak meseleyi çözmüştür. Uyurgezerler, Dr. Caligari'nin tez konusudur. Onu etkileyen de 18. yüzyıldan kalma benzer bir mistik olaydır. Olayı anlamak için "Dr. Caligari olmalısın" demiştir bilinçaltı ona, nitekim bu düşüncesini ekrana yazılan bir vahiy gibi görürüz. Dr Caligari, Cesare'ye cinayet işletmektedir. Zombileşmiş uyurgezer Cesare, Dr. Caligari tarafından yönlendirilebilmektedir. Bir tek Francis'in  sevdiği kız olan Jane'e karşı bunu yapamaz Cesare. Onu uyurken görmüş ve güzelliği karşısında  büyülenmiştir.

Dr. Caligari, suçu ortaya çıkınca yakalanır ve kendi hastanesine kapatılır. Fakat.... Birden her şeyin bir delinin aklında çıkmış bir kabus olduğunu filmin sonunda öğreniriz. Fransic, Jane ve Cesare; aslında hastanede kalan hastalardır. Caligari ise gerçekten de Francis'i tedavi etmeyen çalışan doktordur. Yine fakat... Film; Dr. Caligari'nin onun hastalığının nedenini buldum, nasıl tedavi edeceğimi biliyorum, Caligari olmalıyım, sözleri ile sona erer. Yani.... Şimdi ne oldu diye sorar seyirci? Tekrar başa mı döndük? Burada ne oldu?  Cevabı yok... İpucu*

Oldukça karışık bir hikayesi olan bu sessiz filmi, stilize yazılmış alt yazılarına rağmen anlamak kolay değil değil. Dışavurumcu özellikler taşıyan yönü hikayesi değil dışavurumcu oyunculuğu ile çılgın dekorlarıdır.  Bir tiyatro sahnesindeymişler gibi kameraya karşı oynayan oyuncular; yine, sahnede görebileceğimiz türden boyalı dekorlar önünde oynarlar. Dışavurumcu ressamların tablolarından esinlenilmiş gibi duran; asimetrik, eğri büğrü, çarpılmış, sivri uçlarla biten ne olduğu belirsiz duvarlar, tavan ve zemin; oyuncuların yüzlerini adeta bir maskeye dönüştüren makyaj; ışık ve gölgenin yüksek konsantrasyonuyla yaratılmış olan gotik atmosferi... Filmin dışavurumculuk akımıyla ilişki kurabileceğimiz unsurları bunlardır. 

Ben bu filmi Weimar Cumhuriyeti zamanında ortaya çıkan dışavurumculuk akımını incelerken belli bir yere kadar gösterdim çünkü nihayetinde başrolde olan hikaye değil, oyunculuk ve dekordur.  Sinema ve Tarih derslerinde sonuna kadar izledik, çünkü sinema tarihinde yeri olan öncü bir filmdi. Dışavurumculuktan esintiler taşıyan oyunculuk tarzı; bir çok başka filmin, özellikle korku filmlerinin olmaz olmazı olmuştur uzun müddet. 

Şu anda piyasada olan kopyaları, filtre ile sonradan renklendirilmiş ve müzik eklenmiştir.  

Hitler'i önceleyen bir film, otoriteye karşı yapılmış bir film gibi iddiaları bu filmde görmek zor. O sıralarda Hitler'in ve Nazilerin ortalarda olmadığını da hatırlayalım. Bir pay  verilecekse; Dışavurumculuk akımının seçkin ressamlarına, başarı kazanmış tablolarına en büyük payı vermeli.

11. sınıflardan itibaren izlenebilir. 

Tanıtım filmi için bkz. https://www.youtube.com/watch?v=IAtpxqajFak

Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.