Selçuklu Devletleri

Dilara Kahyaoğlu 2002

Oğuzlar, Orhun yazıtlarında da adı geçen bir göçebe/savaşçı “Türk” topluluğudur. Önce Göktürklere daha sonra da Uygurlara bağlı olarak yaşadıklarını biliyoruz. 10. yüzyılda tam da bilemediğimiz  nedenlerle dolayı Seyhun ırmağı, Aral ve Hazar Gölünün kuzey kısımlarına göç ederek yerleşirler.

*Orhun Yazıtlarının önemini hatırlayıp, yazınız.

*Söylenilen yerleri harita üzerinde bulunuz.

Bu yüzyılda yine sebebini tam bilemediğimiz bir nedenden dolayı Oğuzlardan bir boy Selçuk Bey önderliğinde (bu aşiretin Oğuzların Kınık boyu/aşireti olduğu söylenir) Güneye inmeye başlarlar. Başlarındaki Beyden dolayı Selçuklular olarak adlandırılan bu göçebeler Müslüman olurlar ve göçlerini Horasan bölgesine kadar sürdürürler. O sırada o bölgede  Gazneliler adında güçlü bir devlet vardır. Gazneliler egemenlik alanlarına giren Selçuklular ile savaşırlar. Bu savaşın adı Dandanakan Savaşıdır ve fillerle savaşan Gazneliler,  atlarla savaşan Selçuklulara  yenilir. Böylelikle Selçukluların o sırada başlarında olan Tuğrul Bey önderliğinde Büyük Selçuklu Devletinin  kurulmasının önündeki engel ortadan kalkmış  olur (1040).

*Horasan’ı haritada bulunuz. Filleri kullandıkları bilgisinden yola çıkarak Gazne Devleti’nin nerelerde kurulmuş olabileceğini tahmin ederek yazınız, sonra araştırınız. Bulgularınızı tartışacağız.

“Büyük Selçuklu” veya “İran Selçukluları” diye isimlendirilen bu devlet hızla büyür. İran, Irak bölgesine yayılır. Hükümdarlar Selçuklu ailesindendir ve Oğuz Türkü'dürler. Ama devletin diğer yöneticilerinin çoğu  İranlıdır. Giderek bu devlette İran kültürü hakim hale gelir hatta resmi dilleri  Farsça olur. Selçuklu Devleti, Göktürkler gibi bir siyasi birlik değildir. Gerçek bir devlettir. Orduları, medrese denilen okulları, araştırma yaptıkları rasathaneleri, şairleri, yazarları, bilim adamları vb. vardır. Halktan vergi toplarlar. Güzel saraylar  ve camiler vb. yaparlar. Ama bütün bu işlerde İran ve Arap kültürünün etkileri görülür.

*Büyük Selçuklu Devletine neden aynı zamanda “İran Selçukluları” da denmektedir? yazınız.

Bu arada  göçebe/savaşçı Oğuzlar, Kuzeyden İran ülkesine doğru göç etmeye devam etmektedir. Selçuklu Devleti yönetimi, hem; yerleşik halkı, şehirleri korumak hem de göçebeleri bir yere yerleştirmek amacıyla Oğuzları Batıya / Anadolu’ya doğru göçe teşvik ederler. Oğuz boyları  hızla Anadolu’ya girmeye başlar. O sırada Anadolu’da Bizans Devleti vardır.

(hatırlayın Kavimler Göçü sırasında Roma İmparatorluğu ikiye bölünmüştü,  Bizans İmparatorluğu Doğu Roma İmparatorluğuna sonradan verilmiş olan bir isimdir. Bu ismin verilmesinin nedeni başkentleri İstanbul’un en eski isminin Byzantion olmasındandır)

*Bizans İmparatorluğunu tarih atlasından bularak nerelere kadar yayılmış olduğunu yazınız.

Bizanslılar, artan göçlerden tedirgin olduklarından savaşla bu göç dalgasını önlemek isterler. Bu sırada Selçukların başındaki Tuğrul Bey ölmüş yerine yeğeni Alparslan geçmiştir. Alparslan,  Bizanslıların, İmparatorları Romen Diyojen başkanlığında  Doğu Anadolu’ya  doğru büyük bir saldırıya geçtiğini öğrenince, o da ordusuyla Malazgirt civarına gelir. Buradaki savaşı Selçuklular kazanır. Bizanslıların savunma hattı kırılır. Türkmen aşiretleri hızla  Anadolu’ya girerler. Büyük aşiretler yerleştikleri yerlerde “beylik” adı verilen siyasi birlikler kurar.

Bunların belli başlıları şunlardır:

Saltuklular                  Erzurum ve çevresinde

Mengücekler               Erzincan ve çevresinde

Danişmentiler             Sivas ve çevresinde

Artuklular                   Güney Doğu Anadolu

*Harita üzerinde bu yerleri bulunuz. Bu yerlerde bugün hangi devlet vardır? Yazınız.

Bu arada Selçuklu hükümdar  ailesinden Süleyman Şah da Anadolu’ya gelir. 1075 tarihinde ilk siyasi birliği oluşturur bu devlete de tarihte Anadolu Selçukları veya Türkiye Selçukları adı verilmiştir.

Anadolu Selçuklu Devleti başlangıçta hem Büyük Selçuklu Devleti ile hem de Anadolu da kurulmuş olan beyliklerle mücadele eder. Beylikleri yavaş yavaş ortadan kaldırırlar ve Anadolu Selçuklu Devletini büyütürler. Bu arada, Bizans İmparatorluğu  iyice Batıya çekilir.

*Bu savaşların nedeni üzerinde düşünüp, yazınız.

"Bu kitap çok basit bir fikirden yola çıkıyor: Haçlı Seferleri'nin tarihini 'öteki cephe'de, yani Arapların tarafında görüldüğü, yaşandığı ve hikâye edildiği biçimde anlatmak. Kitabın hemen hemen tüm içeriği, o çağın Arap tarihçilerinin ve vakanüvislerinin tanıklıklarına dayanıyor."

Lübnan asıllı Amin Maalouf 1983 tarihli bu ilk yapıtında, on birinci yüzyılın sonundan on üçüncü yüzyılın başına kadar devam eden, ancak etkileri ve söylemi günümüze dek uzanan Haçlı Seferleri'ni egemen tarih anlayışının yerine "öteki"nin gözünden anlatıyor.

Bu dönem Haçlı Seferleri denilen büyük Hristiyan saldırılarının da başladığı dönemdir.

1095 yılında Avrupa’dan, kralları önderliğinde yola çıkan Haçlı birliklerinin amacı Ortadoğu’ya girip kutsal kabul ettikleri Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak ve oralarda  krallıklar kurmaktır. Avrupa’nın sosyal ve ekonomik açıdan oldukça karışık olduğu dönemde yapılmış olan  Haçlı seferlerinin nedenleri çok çeşitlidir.

Haçlı kuvvetleri başlangıçta, geçiş yeri olarak Anadolu’yu seçerler bu durumdan Anadolu’da yaşayan Selçuklar kadar Bizanslılar ve diğer Anadolu halkları da zarar görür. Başlangıçta başarılı olan, Kudüs’ü alan oralarda prenslikler kuran Haçlılar zamanla o bölgeleri terk etmek zorunda kalacaklardır. Haçlı seferleri yüzlerce yıl sürer ama ilk dört haçlı seferi dışındakiler artık Anadolu’dan yapılmaz, deniz yolu ile Mısır’a veya Kudüs bölgesine gitmeyi tercih ederler. 

Belli başlı 8 haçlı seferi yapılmıştır, hatta bunlardan biri “çocuk haçlı seferi”dir. Çocukları kandırıp gemilere bindiren bazı kişiler, daha sonra  çocukları kaçırıp satarlar, çocuklardan bir daha haber alınamaz...

Haçlı seferlerinin dördüncüsü doğrudan İstanbul üzerine yapılır. Haçlılar İstanbul’u ele geçirir, şehri yağma eder ve Bizansları kovarlar. Bizanslar, İstanbul’u ancak çok sonraları geri alacaktır. Bugün Bizanslardan kalabilecek eserlerin en önemlilerinin günümüze kadar  ulaşmamasının nedenlerinden biri de  işte bu Haçlı Seferi sırasındaki büyük yağmadır.

*Orta Doğu’yu haritada bulunuz ve inceleyiniz.

*Sadece bu metni kullanarak Haçlı Seferlerinin nedenlerinin neler olabileceğini yazınız.

Bu arada 1176 tarihinde yapılan  Anadolu Selçuklarının Bizanslıları kesin olarak yendiği Miryokefalon Savaşı ise her iki taraf açısından  dönüm noktası olmuştur. Bizans iyice Batıya, Marmara bölgesine doğru çekilir.

Anadolu Selçuklu Devleti, üçüncü Haçlı Seferi'nden sonra rahatlar çünkü ondan sonra hiçbir Haçlı ordusu Anadolu’dan geçmez. Bu dönem özellikle ticaret açısından zenginlik dönemidir deniz ve kara ticareti gelişir  her tarafa kervansaraylar yapılmaya başlanır. Çünkü Haçlı seferleri sadece savaş demek değildir. Bu seferler sırasında Doğu ile Batı arasındaki ilişkiler artmış her iki taraftan da ama özellikle doğudan batıya bilgi aktarılmış  (Yunanlı filozofların eserleri, pusula, barut bilgisi vb.) aynı zamanda ticaret de gelişmiştir... Özelikle Haçlı askerlerini taşıyan ve dönüşte de Orta Doğu’dan mal getiren İtalyan denizciler çok para kazanırlar (Ceneviz ve Venedikliler... Bu isimlere dikkat daha sonra sık sık karşılaşacaksınız).

*Bu yazıda Haçlı Seferleri neden sadece savaş olarak (seferler deniyor) nitelendirilmemiştir? Açıklayınız.

*Ceneviz ve Venedikliler ismi size hangi şehirleri hatırlatıyor?

Anadolu Selçuklu Devletinin en parlak dönemi Alaeddin Keykubat dönemidir. Bu dönemde Karadeniz’de ve Akdeniz’de tersaneler açılır ticaret gelişir, yeni şehirler kurulur, eskileri yeniden canlanır (Örneğin Alaiye adıyla yeniden kurulan kent yani bugünkü Alanya).

Farklı dinler ve etnik kimlikler bir arada yaşar, yaşamak zorundadır. Bu durum o zamanlar için günümüzde olduğundan daha olağandır.

1243 yılı ise Anadolu Selçuklu Devleti için dönüm noktası olur. Asya’dan saldırıya geçip Anadolu’ya giren Moğollar ile Kösedağ’da yapılan savaşı Selçuklular kaybeder bundan sonra ise Anadolu’da siyasi birlik bozulur. Aşiretler ve/veya devletin ileri gelen kişileri bulundukları yerlerde kendi siyasi birliklerini oluşturur, Anadolu’da yeniden beylikler dönemi başlar.

*Kösedağ savaşı ile Miryokefalon Savaşını karşılaştırınız, farklılıklar nelerdir?

*Anadolu’da siyasi birlik bozuldu derken ne kastedilmektedir?

Bu beyliklerden en küçüğü Söğüt civarında bir uç (sınır) beyi olan Osman Bey'in kurduğu Osmanlı  Beyliğidir. Bundan sonraki konumuz işte bu beyliğin devlet ve imparatorluk oluş hikayesidir.

*Sadece metinden yararlanarak: Anadolu’nun 11. yüzyıl ile 13. yüzyıl arasındaki panoramasını (genel görünüşünü) yazınız. Yani o zamanlar Anadolu nasıl bir yermiş (hem siyasi hem coğrafi hem de sosyal ve ekonomik açıdan). Bu sorunun tamamına cevap vermeniz gerekmez. Metindeki olguları kullanın, çaba harcayın, akıl yürütün ve saptayabildiklerinizi yazınız. 

 Yazar adı belirtilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.