Cumhuriyetin ilk Muhalefet Partisi kuruluyor Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası

Dilara Kahyaoğlu
2009

Halk Fırkası içinde yer alan bazı önde gelen üyeler çeşitli nedenlerle oradan ayrılıp ayrı bir parti kurdular. Bu parti cumhuriyetin ilk muhalif partisidir. Bu kişilerin ayrılma nedenleri çeşitli kaynaklarda şöyle belirtilmiştir: M. Kemal’in gittikçe artan etkisi, yaptırım gücü; kendi konumlarının önemsizleşmesi ve reformların büyük bir süratle yapılması.

 Esas hedefleri M. Kemal’den çok İsmet İnönü gibidir veya pratikte   böyle yaşanmış, gösterilmiştir. Bu çatışmanın bir ucunda bulunan İsmet İnönü ve çevresi köktenci ve radikal, TCF yanlıları ise reformist kanatmış gibi görünmektedir (?).  

1924 yılında parti kurmaya çalışan bu kişiler arasında Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar ve Rauf Orbay da  bulunmaktaydı.  M. Kemal bu durumu 1927 yılında okuduğu Nutuk’ta Paşalar Komplosu olarak ele alır. Ayrılma süreci sırasında M. Kemal, bir ara uzlaşmacı bir tutum alır ve İsmet İnönü’yü başbakanlıktan alarak yerine Ali fethi Bey’i atar. Nitekim bu uzlaşmacı tutum sayesinde Halk Fırkası’ndan ayrılıp, yeni partiye katılanlar 32 kişi ile sınırlı kalmıştır (17 Kasım 1924).

1924 yılı sonlarında şahin kanattan Recep Peker önderliğindeki bir grup Halk Fırkası’na hakim olunca Halk Fırkası’nın muhalif partiye karşı tutumu sertleşti. Bu sıralarda Doğu’da başlayan Şeyh Sait İsyanı sırasında çekingen davrandığı düşünülen Ali Fethi Okyar başbakanlıktan alındı yerine yeniden İsmet İnönü getirildi.  4 Mart 1925 tarihinde ise hükümete olağanüstü yetkiler veren “Takrir-i Sükun Kanunu” çıkarıldı. Ve böylelikle muhalefetin çalışma alanı iyice daraldı. 

3 haziran 1925 tarihinde TCF, dini gericiliği  kışkırttığı gerekçesiyle hükümet tarafında kapatıldı. Gerçekte partinin programı oldukça liberaldi; yerel yönetimler ve liberal iktisat siyasetinden yanaydı, rejimin ulusçuluk, laiklik ve cumhuriyetçilik gibi temel ilkelerini destekliyordu.  

ARAŞTIRMA, ÇALIŞMA, TARTIŞMA

TCF’yi kuran isimleri dikkatle inceleyiniz. Kim onlar? O isimleri hatırlıyor olmalısınız. Düşünün, araştırın, yazın… Onların bu duruma geliş nedenlerini değerlendirin. Nedenleri neler olabilir?

Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.