"Duraklama Dönemi" Uluslararası Olayları 1577-1700

SAVAŞLAR ve ANTLAŞMALAR

Harita; Merkeze bağlı eyaletleri, bağlı hükümet ve beylikleri (vassal)
ve buralarda 1683 öncesi (Kutsal İttifak öncesi) yaşanan toprak kayıplarını gösteriyor

a. Osmanlı - İran Savaşları ve Antlaşmaları

İran ile 1577 ile 1639 yılları arasında aralıklarla süren yıpratıcı bir savaş dönemi yaşanmıştır. Bu savaşların altında Kafkasya, Doğu Anadolu ve Irak üzerinde hakimiyet mücadelesi yatmaktadır. Din bu savaşların meşrulaştırılmasında bir araç olarak kullanılmıştır. İran Şiiliğin koruyucusu rolünü üstlenirken Osmanlı da Sünniliğin savunucusu olarak göstermiştir kendini.

1577-1590 Savaşları 
Osmanlının galibiyetiyle sonuçlanır. Gürcistan, Azerbaycan, Dağıstan Osmanlı hakimiyetine geçer. Osmanlı doğuda en geniş sınırlarına ulaşır (Ferhat Paşa Antlaşması 1590).

1603-1611 Savaşları
Savaş, İran’ın üstünlüğü ile sona erer. İran bir önceki savaşta kaybettiği yerleri geri alır. Bu sırada Osmanlı Avusturya ile de savaştığı için İran’a güçlü bir karşılık verememiştir (Nasuh Paşa Antlaşması 1611).  
1622-1639 Savaşları
Önce İran Doğu Anadolu’nun bir bölümünü ve Bağdat’ı işgal eder. Daha sonra IV. Murat iki sefer ile (Revan ve Bağdat Seferleri) buraları geri alır. İran’la yapılan anlaşma ile Osmanlı-İran sınırı büyük ölçüde bugünkü Türkiye-İran sınırı ile örtüşen bir biçimde çizilir (Kasr-ı Şirin Antlaşması 1639).

Altmış yıldan fazla süren bu uzun ve yıpratıcı savaşlar dönemi sonunda başlanılan noktaya geri dönülmüş, sonuçta her iki devlet de bir kazanç sağlayamamıştır.

b. Osmanlı - Avusturya Savaşları ve Antlaşmaları 

1593-1606 Savaşları
Osmanlıların görünüşte kazandığı, ama sonuçlarına bakıldığında kaybettiği bir savaş. Osmanlılar Avusturya karşısında ilk kez bu kadar zorlanmışlardır. Avusturya ordusunun bu savaşta ateşli silahları Osmanlılardan daha iyi kullandığı belli olmuştur. Bu savaşlar sırasında Osmanlı Haçova’da Avusturya ordusunu yenmiş, Eğri, Kaniye ve Estergon kalelerini almış ama sonunda yapılan anlaşma ile Osmanlının ele geçirdiği kaleler Osmanlıda kalmış ama

1) Avusturya imparatoru padişaha eşit sayılmış (daha önce vezir-i azama eşit sayılıyordu), 

2) her yıl ödediği vergi kaldırılmıştır (Zitvatoruk Antlaşması 1660). 

Bu antlaşma Orta Avrupa’da Osmanlı’nın üstünlüğünün bittiğini gösteren antlaşmadır.

1661-1664 Savaşları
Bu yüzyılda Osmanlının Avusturya üstünlük sağladığı son savaş. Uyvar kalesi alınıyor, Erdel yeniden Osmanlıya bağlanıyor, Avusturya savaş tazminatı ödüyor (Vasvar Antlaşması 1664).

c. Osmanlı - Lehistan Savaşları ve Antlaşmaları 

1620-1621 Savaşları
Osmanlının zor kazandığı bir savaştır. Savaş sonunda 

1) Boğdan’ın Osmanlılara bağlılığı teyid edildi, 

2) Lehistan’ın Kırım Hanlarına vergi vermeye devam etmesi kararlaştırıldı, (Hotin Antlaşması 1621). 

1672-1676 Savaşları
Osmanlı'nın üstünlüğü ile sona erdi. Podolya ve Ukrayna’nın bir kısmı Osmanlıya geçti. Osmanlının yeni toprak kazandığı son savaştır (Bucaş Antlaşması 1676).

d. Osmanlı - Venedik Savaşları 
Bu yüzyılda Osmanlı-Venedik mücadelesini Girit Adası belirledi. Ege Denizinde Osmanlıların elinde olmayan yalnızca Girit Adası kalmıştı. Adanın stratejik konumu ve adadaki korsanların faaliyetleri Osmanlı açısından buranın fethini gerekli kılıyordu.

Girit’in Fethi (1645-1669)
1645 yılında başlayan kuşatma ancak 1669’da sonuçlandı ve Girit Adası Osmanlıların eline geçti. Girit Savaşı, Osmanlı deniz gücünün Avrupa denizciliğine göre geri kaldığını gözler önüne serdi.

e. Osmanlı - Rusya Siyasi İlişkileri 
Bu dönemde Osmanlı-Rusya ilişkileri Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın 1676-1681 arasında Ukrayna’da Ruslara karşı yürüttüğü bir dizi seferle başladı. Bütününe bakıldığında fazla başarılı olmayan bu seferler sonucunda Rusya ile ilk anlaşma yapıldı (Radzin Antlaşması). Bu anlaşmaya göre, 

1) Dinyeper nehri iki ülke arasında sınır kabul edildi, 

2) Osmanlılar, Çar'ı Rus hükümdarı olarak tanıdı, 

3) Çar'ın Kudüs’teki Ortodoks kilisesi üzerindeki hakkını ve Moskova’da bir Ortodoks patrikliği kurulması onaylandı. Bu son kararlar, ileride Rusya’nın Osmanlıdaki Ortodoksları koruma iddialarına temel teşkil edecektir.

Harita, 1699 yılında (Karlofça sonrası) Osmanlı Devleti'nin özerk,
bağlı (vassal) ve merkezi eyaletlerini gösteriyor.
Bir önceki haritayla karşılaştırırsanız bağlı beyliklerdeki kayıpları görebilseniz. 

f. Osmanlı - Avusturya İlişkilerinde Yeni Bir Dönem

II. Viyana Kuşatması, Kutsal İttifak Devletleriyle Savaş ve Karlofça Antlaşması 1683-1699 

Osmanlının Avusturya Seferi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasında 1683’ün ilk aylarında başladı. Başlangıçtaki amaç Viyana değildi, stratejik önemde başka bir kaleydi. Fakat Kara Mustafa Paşa ani bir karar değişikliği ile doğrudan Viyana üzerine yürümeye ve Avusturya ile ilgili sorunları kökünden çözümlemeye karar verdi (bu karara bazı komutanları karşı çıkmıştı). Temmuz ortalarında kuşatma başladı. Kenti terk eden Avusturya kralı Avrupa devletlerinden yardım beklemeye başladı. Kuşatmanın uzun sürmesi beklenen yardımın gelmesine imkan sağladı. Eylül başlarında Jan Sobieski komutasındaki Lehistan ve Alman kuvvetleri Viyana önlerine geldi. Hazırlıksız yakalanan ve iki ateş arasında kalan Osmanlı ordusu yenildi ve geri çekilmeye başladı. Osmanlı ordularının bu başarısızlığından yararlanmayı düşünen belli başlı Avrupa devletleri Papa’nın çağrısıyla Osmanlı devletine karşı bir “Kutsal ittifak” oluşturdu. Bu ittifaka Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rusya katıldı.

Kutsal ittifak devletleriyle Osmanlı devleti arasındaki savaşlar 16 yıl sürdü ve Kutsal ittifakın üstünlüğü ile sona erdi. 1699 yılında Osmanlı devleti barış istedi. İngiltere ve Hollanda’nın aracılığı ile başlayan barış görüşmeleri sonucunda Karlofça Antlaşması imzalandı (1699). Bu anlaşma ile,
1) Banat Yaylası ve Temeşvar hariç Macaristan ve Erdel Avusturya’ya,
2) Dalmaçya kıyıları ve Mora; Venedik’e,
3) Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi.

Rusya ile önce bir ateşkes anlaşması, bir yıl sonra da İstanbul’da ayrı bir barış antlaşması yapıldı (1700). Bu anlaşma ile (İstanbul Antlaşması 1700)

1) Azak kalesinin Rusya’ya verilmesi, 

2) Rusya’nın İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurması kabul edildi.

Karlofça anlaşması ile Osmanlının Orta Avrupa’daki egemenliği kesin olarak sona erdi. Osmanlıların Avrupa’dan geri çekilme süreci başladı.

Bu seride yer alan Osmanlı tarihiyle İlgili diğer konular ve kaynaklar için bkz.
https://tarihegitimi.blogspot.com/2019/06/osmanl-tarihi-ders-notlar-konular.html