Gemini AI hazırladı.
 |
I. Giriş: Bosna'nın Kalbindeki "Keşif"
2005 yılında, Bosna-Hersek'in merkezinde yer alan Visoko kasabası, uluslararası bir tartışmanın merkez üssü haline geldi. Bosna asıllı Amerikalı iş adamı ve amatör araştırmacı Semir Osmanagić, kasabanın üzerinde yükselen ve Visočica olarak bilinen tepenin, aslında insan yapımı devasa bir piramit olduğunu dünyaya ilan etti.1 Bu duyuru, arkeoloji ve tarih dünyasında bir şok dalgası yarattı ve o günden bu yana devam eden hararetli bir polemiği ateşledi.
Osmanagić'in temel iddiası, Visočica tepesinin aslında "Bosna Güneş Piramidi" olduğu ve Mısır'daki Keops Piramidi'nden çok daha büyük ve eski, dünyanın en büyük ve en eski piramidi olduğuydu. Dahası, bu yapının yalnız olmadığını, çevredeki Pljesivica tepesinin "Ay Piramidi" olduğunu ve bunlarla birlikte "Ejderha", "Aşk" ve "Toprak Ana" adını verdiği başka yapıların da bulunduğu bir piramit kompleksi oluşturduğunu öne sürdü.1 Bu iddialar, eğer doğruysa, sadece Avrupa'nın değil, tüm dünyanın bilinen tarihini yeniden yazma potansiyeline sahipti.
Ancak bu sansasyonel "keşif", en başından itibaren uluslararası bilim camiasının ezici bir şüpheciliğiyle karşılandı. Önde gelen arkeologlar, jeologlar ve tarihçiler, Osmanagić'in projesini hızla "acımasız bir aldatmaca" ve "sözdebilim" olarak nitelendirdi.1 Bu durum, iki keskin zıt görüş arasında temel bir ayrışma yarattı: Bir yanda, bilimsel kanıtlar sunduğunu iddia eden ve Bosna'ya görkemli bir geçmiş vaat eden bir vizyon; diğer yanda ise bu vizyonun doğal jeolojik oluşumların yanlış yorumlanmasına dayandığını ve gerçek kültürel mirasa zarar verdiğini savunan akademik konsensüs.
Bu rapor, Bosna Piramitleri fenomenini çok yönlü bir perspektifle ele almaktadır. İlk olarak, iddiaları destekleyenler tarafından sunulan kanıtlar objektif bir şekilde incelenecek, ardından bu kanıtlara bilim dünyasının getirdiği jeolojik ve arkeolojik yanıtlar detaylandırılacaktır. Son olarak, bu tartışmanın neden sadece bir bilimsel anlaşmazlık olmanın ötesine geçerek savaş sonrası Bosna-Hersek'in ulusal kimliği, siyaseti ve ekonomisi için bu denli önemli hale geldiği analiz edilecektir.
II. Piramitlerin Varlığına Dair Kanıtlar: Destekçilerin Argümanları
Semir Osmanagić ve onun kurduğu "Arkeolojik Park: Bosna Güneş Piramidi Vakfı" tarafından ortaya konan argümanlar, piramitlerin varlığını kanıtlamak için çeşitli bilimsel disiplinlerden veri sunduğunu iddia etmektedir. Bu kanıtlar, geometrik ölçümlerden malzeme analizlerine, radyokarbon tarihlemesinden ezoterik enerji ölçümlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.
A. Geometrik ve Jeodezik Argümanlar
Destekçilerin en temel argümanlarından biri, Visoko'daki tepelerin doğal erozyonla açıklanamayacak kadar hassas bir geometriye sahip olduğudur.
Piramidal Şekil ve Köşe Yönelimi: Visočica tepesinin dört yöne bakan, belirgin üçgen yüzeylere ve köşelere sahip olduğu iddia edilmektedir.1 Bu geometrik düzenin, yapının insan eliyle şekillendirildiğinin görsel bir kanıtı olduğu savunulur.
Kozmik Kuzey Hizalaması: İddiaların en çarpıcı olanlarından biri, Güneş Piramidi'nin kuzey yüzünün, sadece 0 derece, 0 dakika ve 12 saniyelik bir sapmayla kozmik kuzeye (gerçek kuzey) dönük olduğudur. Bu hassasiyetin, Mısır'daki Büyük Piramit'ten bile daha doğru olduğu ve bu nedenle tesadüfi bir doğal oluşum olamayacağı vurgulanmaktadır.9
Eşkenar Üçgen Formasyonu: Kompleksin kasıtlı bir tasarıma sahip olduğu iddiasını güçlendirmek için, Güneş, Ay ve Ejderha piramitlerinin tepe noktalarının birleştirildiğinde mükemmel bir eşkenar üçgen oluşturduğu belirtilmektedir.9
B. Malzeme Bilimi İddiaları: "Antik Beton"
Piramitlerin yüzeyinin doğal kayalardan değil, modern eşdeğerlerinden çok daha üstün özelliklere sahip, insan yapımı beton bloklardan oluştuğu tezin merkezinde yer alır.
Bileşim ve Üstünlük: Yapılan kazılarda ortaya çıkarılan dikdörtgen blokların, aşırı sertliğe (133 ila 155 MPa'ya varan basınç dayanımı) ve çok düşük su emme oranına (yaklaşık %1) sahip olduğu iddia edilmektedir.11 Bu değerlerin, günümüz teknolojisiyle üretilen en kaliteli betonlardan bile daha iyi olduğu öne sürülür.14
Laboratuvar Analizleri: Bu iddiaları desteklemek için Bosna, İtalya (Torino Politeknik Üniversitesi) ve Fransa'daki çeşitli enstitülerde yapıldığı söylenen analizlere atıfta bulunulur.14
Jeopolimer Teorisi: Mısır piramitlerinin de dökme bloklardan yapıldığına dair tartışmalı teorisiyle tanınan Fransız malzeme bilimci Joseph Davidovits'in, Visoko'dan gelen numuneleri incelediği ve bunların modern betona benzemeyen, "kalsiyum/potasyum bazlı bir jeopolimer çimento" olabileceğini belirttiği aktarılır.10 Bu destek, iddialara dışarıdan bir bilimsel meşruiyet katmanı eklemek için kullanılmaktadır.
C. Aşırı Eskilik Argümanı
Vakfın en devrimci iddialarından biri, piramitlerin yaşının bilinen tüm medeniyetlerden çok daha eskiye dayandığıdır.
Radyokarbon Tarihlemesi: Piramitlerin katmanları arasında bulunduğu iddia edilen fosilleşmiş yaprak gibi organik materyaller üzerinde yapılan radyokarbon testlerinin sonuçları kanıt olarak sunulmaktadır. Bu testlerin, yapının yaklaşık 12.000, 24.800 ve hatta 29.200 +/- 400 yıllık bir geçmişe sahip olduğunu gösterdiği belirtilir.5
Tarihin Yeniden Yazılması: Bu tarihler, eğer doğrulanırsa, insanlık tarihinin bilinen kronolojisini tamamen altüst edecektir. Bu, son Buzul Çağı sırasında Avrupa'da tarım ve şehirleşmeden binlerce yıl önce, anıtsal yapılar inşa edebilen oldukça gelişmiş bir medeniyetin var olduğu anlamına gelecektir.
D. Yeraltı Ağı: Ravne Tünelleri ve Megalitler
Piramit vadisinin altında, yapıları birbirine bağladığına inanılan karmaşık bir yeraltı ağı olduğu iddia edilir.
Yeraltı Labirenti: Vadi altında on milden (yaklaşık 16 km) daha uzun, tarih öncesi bir tünel ağının varlığından söz edilir.5
Seramik Megalitler: Bu tünellerin içinde, ağırlıkları 8 tona ulaşan büyük seramik heykeller veya "megalitler" bulunduğu ve bunların antik dünyadan günümüze ulaşan türünün en büyük örnekleri olduğu öne sürülür.11
E. Ezoterik ve New Age İddiaları: Enerji ve Şifa
Projenin son yıllardaki en popüler yönlerinden biri, piramitlerin sadece mimari yapılar değil, aynı zamanda sofistike enerji makineleri olduğu iddiasıdır.
"Enerji Işını": Güneş Piramidi'nin tepe noktasından dikey olarak yayılan, 28 kHz frekansında ve 4.5 metre çapında sürekli bir elektromanyetik enerji ışınının fizikçiler tarafından ölçüldüğü iddia edilir.11 Bu, yapının bir mezar değil, bilinmeyen bir amaca hizmet eden bir teknoloji ürünü olduğunun kanıtı olarak sunulur.
İyileştirici Özellikler: Ravne tünellerindeki havanın, normalden on kat daha fazla faydalı negatif iyon içerdiği, bu sayede havanın bakteri ve virüslerden arındığı ve ziyaretçiler üzerinde gençleştirici ve iyileştirici etkileri olduğu savunulur.19 Bu iddia, siteyi bir sağlık ve ruhsal turizm merkezine dönüştürmüştür.
Bu iddiaların sunuluş biçimi, modern sözdearkeolojinin karakteristik bir özelliğini ortaya koymaktadır: bilimin performans sanatı. Proje, jeodezik ölçümler (kuzey hizalaması), malzeme bilimi (MPa değerleri), radyokarbon tarihlemesi (yıl rakamları) ve fizik (kHz frekansı) gibi "kesin bilimlere" ait nicel verileri stratejik olarak kullanır. Bu yaklaşım, kamuoyunda nesnel ve ölçülebilir kanıtlara dayandığı izlenimini yaratır. Bu yöntemle, bir arkeolojik iddianın değerlendirilmesinde birincil uzmanlık alanları olan jeoloji ve arkeoloji gibi yoruma dayalı ve bağlamsal disiplinler etkili bir şekilde devre dışı bırakılır. Tartışma, "jeologlar tepenin doğal olduğunu söylüyor" yerine, "fizikçiler bir enerji ışını ölçtü, öyleyse jeologlar yanılıyor olmalı" şeklinde yeniden çerçevelenir. Bu, aslında ilgili alanlarda ezici bir bilimsel fikir birliği olmasına rağmen, uzmanlar arasında meşru bir bilimsel tartışma olduğu yanılsamasını yaratır.
III. Bilimsel Değerlendirme: Jeolojik ve Arkeolojik Yanıt
Semir Osmanagić'in iddiaları, uluslararası bilim camiası tarafından neredeyse oybirliğiyle reddedilmektedir. Jeologlar, arkeologlar ve tarihçiler, "piramit" olarak sunulan yapıların iyi bilinen doğal süreçlerle açıklanabileceğini ve yürütülen kazıların bölgenin gerçek arkeolojik mirasına zarar verdiğini belirtmektedir.
A. Doğanın Mimarisi: Flatiron ve Konglomera Kayacının Jeolojisi
Bilim insanlarına göre, Visoko tepelerinin piramitlere benzeyen şekli, jeolojide iyi bilinen doğal bir oluşumun sonucudur.
Flatiron Oluşumları: Jeologlar, bu tepelerin "flatiron" olarak bilinen doğal jeolojik yapılar olduğunu belirtmektedir. Flatiron'lar, daha yumuşak katmanlar üzerindeki aşınmaya dirençli, eğimli tortul kaya katmanlarının farklı oranlarda aşınmasıyla oluşan üçgen şekilli yeryüzü şekilleridir.8 Bu tür oluşumlar dünya genelinde yaygındır ve ABD'nin Colorado eyaletindeki Boulder yakınlarındaki örnekler gibi iyi belgelenmişlerdir.24
Visoko Tepelerinin Bileşimi: Tuzla Üniversitesi jeologları da dahil olmak üzere sahada yapılan bağımsız jeolojik araştırmalar, tepelerin doğal olarak oluşmuş tortul kaya katmanlarından, özellikle de konglomera, kumtaşı ve kilden meydana geldiğini doğrulamıştır.6
Konglomera Kayacı: Proponentlerin "beton" olarak tanımladığı malzeme, jeologlar için açıkça konglomera kayacıdır. Konglomera, yuvarlaklaşmış çakıl ve taş parçalarının (klastlar), kum veya kil gibi daha ince taneli bir doğal "çimento" (matris) ile birleşip zamanla taşlaşmasıyla oluşan bir tortul kayaç türüdür.28
B. "Antik Beton" İddiasının Çürütülmesi
"İnsan yapımı beton" iddiası, bilimsel incelemeye dayanamamaktadır.
Konglomera ve Beton Farkı: Jeolojik açıdan, kazılarda ortaya çıkarılan "bloklar", konglomera katmanlarının doğal kırılma yüzeyleridir. Bu katmanların düzenli gibi görünen kırıkları, insan yapımı bloklar olduğu yanılsamasını yaratmaktadır.6
Kazıların Yarattığı Yanılsama: Boston Üniversitesi'nden jeolog Robert Schoch gibi eleştirmenler, kazı sürecinin kendisinin piramit görünümünü pekiştirdiğini öne sürmüştür. İddialara göre, işçiler, basamaklı bir piramit izlenimi yaratmak için tepelerin yamaçlarını kasıtlı olarak şekillendirmiş ve doğal katmanlar arasındaki yumuşak malzemeyi temizlemiştir.8
Uzman Görüşlerinin Reddi: Mısır Eski Eserler Bakanlığı'nın eski başkanı Zahi Hawass gibi önde gelen otoriteler, bu teoriyi bir "halüsinasyon" olarak nitelendirmiş ve Mısırlı jeolog Aly Barakat'ın destekleyici açıklamalarının Mısır'ın resmi görüşünü yansıtmadığını ve bilimsel dayanaktan yoksun olduğunu kesin bir dille belirtmiştir.6
C. Zaman Çizelgesindeki Anakronizm
İddia edilen 12.000 ila 30.000 yıllık tarih, paleoklimatolojik ve arkeolojik verilerle tamamen çelişmektedir.
Son Buzul Maksimumu: Bu dönem, Avrupa'nın büyük bölümünün kalın buz tabakalarıyla kaplı olduğu Son Buzul Çağı'na denk gelmektedir. Bölgedeki iklim koşulları, büyük ölçekli inşaat projelerini destekleyecek bir tarımsal medeniyetin gelişmesi için son derece elverişsizdi.9
Arkeolojik Gerçeklik: Boston Üniversitesi'nden Balkanlar uzmanı Curtis Runnels gibi arkeologlar, o dönemde bölgede yaşayan insanların, anıtsal mimari inşa etmek için gerekli nüfus yoğunluğuna, sosyal organizasyona, teknolojiye veya tarımsal altyapıya sahip olmayan küçük ve göçebe avcı-toplayıcı gruplar olduğunu vurgulamaktadır.8 Bu ölçekte yapılar inşa edebilen karmaşık toplumlar, bölgede ancak binlerce yıl sonra ortaya çıkmıştır.
D. Tünellerin Yeniden Yorumlanması ve Mirasın Tahribatı
"Tarih öncesi tüneller" olarak sunulan ağın da bilimsel bir açıklaması bulunmaktadır.
Alternatif Açıklamalar: Ana akım arkeologlar, Ravne tünellerinin büyük olasılıkla bölgede yaygın olan Orta Çağ veya daha yakın döneme ait madencilik (altın, kömür vb.) faaliyetlerinin kalıntıları olduğunu düşünmektedir.6
Gerçek Mirasa Yönelik Tehdit: En ciddi endişelerden biri, Osmanagić'in kontrolsüz kazılarının Bosna'nın gerçek ve değerli arkeolojik mirasını tahrip etmesidir. Visoko, Bosna'nın Orta Çağ'daki başkentiydi ve Visočica tepesinin zirvesinde, Roma ve daha eski yerleşimlerin üzerine inşa edilmiş bir Orta Çağ kalesinin kalıntıları bulunmaktadır.1 Piramit arayışıyla yapılan kazılar, bu gerçek tarihi katmanların bilimsel bağlamını geri dönülmez bir şekilde yok etme riski taşımaktadır.
E. Uluslararası Bilim Topluluğunun Kınaması
Bosna Piramitleri teorisi, ilgili bilimsel disiplinlerde bir "tartışma" konusu değildir; ezici bir çoğunlukla reddedilen bir iddiadır.
Avrupa Arkeologlar Birliği (EAA) Bildirisi: Avrupa'nın önde gelen arkeoloji kurumlarının başkanları tarafından imzalanan ortak bir bildiri, projeyi son derece sert bir dille kınamıştır. Bildiride, bu girişimin "şüphe duymayan bir halka yönelik acımasız bir aldatmaca" olduğu ve "gerçek bilimin dünyasında yeri olmadığı" ifade edilmiştir.7
Fikir Birliğiyle Reddedilme: Bu teori, dünya çapındaki arkeologlar ve jeologlar tarafından sözdearkeoloji (pseudoarchaeology) olarak sınıflandırılmaktadır ve bilimsel yöntemlerle doğrulanmış hiçbir kanıt sunamamıştır.1
Aşağıdaki tablo, destekçilerin temel iddiaları ile bilimsel açıklamaları doğrudan karşılaştırarak durumu özetlemektedir.
Tablo 1: Temel İddiaların ve Bilimsel Yanıtların Karşılaştırması
IV. Bosna Piramitleri Fenomeni: Motivasyon, Siyaset ve Ekonomi
Bosna Piramitleri projesinin bilimsel geçerliliğinin olmamasına rağmen neden bu kadar popüler ve dirençli olduğunu anlamak için, konunun bilimsel boyutunun ötesine geçerek Bosna-Hersek'in sosyal, politik ve ekonomik bağlamını incelemek gerekmektedir.
A. Bir Ulus İçin Arkeoloji: Savaş Sonrası Bosna'da Kimlik Arayışı
Projenin başarısının ardındaki en güçlü itici güçlerden biri, 1990'larda yaşanan yıkıcı savaşın bıraktığı derin travmalardır.
Ulusal Travmayı İyileştirme: Bosna Savaşı, ülkeyi siyasi olarak bölünmüş, ekonomik olarak harap olmuş ve toplumsal olarak travmatize bir halde bırakmıştır.33 Bu zorlu miras, kolektif bir umut ve gurur kaynağı arayışını tetiklemiştir.
Birleştirici Bir Ulusal Mit: Piramit anlatısı, bu ihtiyaca mükemmel bir yanıt sunmaktadır. Bosna'yı yakın tarihin bir kurbanı olarak değil, bilinen tüm imparatorluklardan ve çatışmalardan önce gelen, Avrupa medeniyetinin beşiği olarak konumlandıran güçlü ve görkemli bir geçmiş vaat eder.10 Sosyolog Bruce Trigger'ın da belirttiği gibi, bu tür "milliyetçi arkeoloji" genellikle kendilerini siyasi olarak tehdit altında veya güvensiz hisseden halklar arasında en güçlü yankıyı bulur.33
Eleştirilere Karşı Kalkan: Proje, ulusal bir miras meselesi olarak çerçevelendiğinde, ona yönelik bilimsel eleştiriler kolayca "Bosna karşıtlığı" veya "kıskançlık" olarak yaftalanabilmektedir.10 Bu durum, projeyi ulusal söylem içinde bilimsel denetimden etkili bir şekilde koruyan bir kalkan görevi görmektedir.
B. Piramit Ekonomisi: Aldatmacadan Turizm Merkezine
İddiaların bilimsel temeli ne olursa olsun, Visoko kasabası üzerindeki ekonomik etkileri somut ve yadsınamaz.
Turizm İstatistikleri: Proje, Visoko için bir ekonomik devrim yaratmıştır. 2005'ten önce yılda yaklaşık 10.000 ziyaretçi alan kasaba, iddiaların zirve yaptığı 2006 yılında 250.000 turisti ağırlamıştır.33 2024 yılına gelindiğinde, piramit ve tünel alanlarını ziyaret edenlerin toplam sayısı bir milyonu aşmıştır.35
Yerel Ekonomik Canlanma: Bu turizm akını, işsizliğin yüksek olduğu bir bölgede somut faydalar sağlamıştır: yeni oteller, restoranlar, hediyelik eşya dükkanları açılmış ve tur rehberleri için iş imkanları doğmuştur.33 2005'te hiç özel konaklama tesisi bulunmayan Visoko'da, 2025 itibarıyla 250'den fazla özel konaklama birimi hizmet vermektedir.35
Yüksek Profilli Destekler: Özellikle dünyaca ünlü tenisçi Novak Djokovic gibi ünlülerin siteyi ziyaret edip "dünyadaki cennet" olarak tanımlaması, uluslararası medyada büyük bir tanıtım sağlamış ve turizmi önemli ölçüde artırmıştır.36
Bu durum, sözdebilim ile ekonomik canlanma arasında güçlü bir simbiyotik ilişkiyi ortaya koymaktadır. Bilimsel olarak temelsiz olan anlatı, turistleri çekmektedir. Turizm, yerel halk için gerçek gelir ve istihdam yaratmaktadır. Bu ekonomik getiri, yerel toplumu ve yetkilileri anlatıya ekonomik olarak bağımlı hale getirmektedir. Bu bağımlılık, anlatının bilimsel geçerliliğinden bağımsız olarak onu korumak ve teşvik etmek için güçlü bir motivasyon yaratır. Böylece proje, yerel düzeyde "başarısız olamayacak kadar büyük" bir hale gelir. Projenin başarısı artık hakemli bilimsel yayınlarla değil, otellerin doluluk oranlarıyla ölçülür. Bu ekonomik gerçeklik, projenin bilimsel eleştirilere karşı adeta bir zırh oluşturur; çünkü "aldatmacanın" somut faydaları, bilimsel doğruluğun soyut değerinden yerel paydaşlar için daha ağır basmaktadır.
V. Sonuç: Gerçek, İnanç ve Sonuçların Sentezi
Bu kapsamlı analizin ardından, başlangıçtaki sorulara net yanıtlar vermek mümkündür.
Orada Gerçekten Bir Piramit Var mı? Ezici bilimsel kanıtlara dayanarak cevap hayırdır. "Bosna Piramitleri", jeolojide "flatiron" olarak bilinen, tamamen doğal süreçlerle oluşmuş yeryüzü şekilleridir.8
İddia Edenlerin Kanıtları Nelerdir? Destekçiler tarafından sunulan kanıtlar; yanlış yorumlanmış jeolojik özelliklerin (konglomera kayacının beton sanılması), şüpheli tarihleme yöntemlerinin ve doğrulanabilir bilimsel temeli olmayan ezoterik iddiaların (enerji ışınları) bir karışımıdır.6
Bu Bir Komplo Teorisi mi, Amaçları Ne? Proje, gizli bir komplo olmaktan çok, kamusal alanda faaliyet gösteren bir sözdearkeoloji girişimi olarak tanımlanabilir. Standart bilimsel yöntemleri ve fikir birliğini reddederek, farklı amaçlara hizmet eden alternatif bir anlatı sunar. Komplo teorisi unsuru, destekçilerin ana akım bilim dünyasını, dünyayı değiştirecek bir gerçeği bastırmaya çalışan dogmatik bir yapı olarak gösterme eğiliminde ortaya çıkar.32
Projenin Amacı Nedir? Amaç çok yönlüdür ve farklı paydaşlar için farklı anlamlar taşır:
Kurucusu için: Kişisel inanç, tarihi yeniden yazma arzusu ve başarılı bir küresel platform ile turizm işletmesi yaratma hedefinin bir birleşimidir.9
Yerel Toplum için: Hayati bir ekonomik canlanma, istihdam ve turizm geliri kaynağıdır.33
Birçok Bosnalı için: Savaşın yaralarını sarmaya yardımcı olan, derin ve görkemli bir geçmişe dayanan bir ulusal gurur ve pozitif kimlik kaynağıdır.10
New Age Turistleri için: Bilimsel doğrulamadan çok kişisel deneyimin öncelikli olduğu, şifa, enerji ve antik bilgelikle bağlantı kurma vaat eden bir ruhsal hac merkezidir.8
Nihayetinde, Bosna Piramitleri arkeolojik yapılar olarak mevcut olmasa da, bir sosyo-kültürel ve ekonomik fenomen olarak son derece gerçektir. Bu vaka, inancın, milliyetçiliğin ve ekonomik çıkarların bir araya gelerek bilimsel gerçeklere karşı nasıl dayanıklı bir "hakikat" yaratabildiğinin güçlü bir örneğidir. Bu durumun, hem kutlamayı iddia ettiği toplum hem de koruması gereken gerçek kültürel miras üzerinde derin ve kalıcı sonuçları bulunmaktadır.
Alıntılanan çalışmalar
Bosna Piramitleri - Vikipedi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/Bosna_Piramitleri
Bosna Piramitleri: Gerçek mi, Safsata mı? - Tarihten Yazılar, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://tarihtenyazilar.com/2023/10/21/bosna-piramitleri-gercek-mi-safsata-mi/
Bosna Piramitleri: Avrupa'nın ortasındaki büyük gizem - GDH Digital, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://gdh.digital/haber/bosna-piramitleri-avrupanin-ortasindaki-buyuk-gizem-qto7469gfg
Bosna piramitleri (2): 12 bin yıl önce ne yaşandı? - YouTube, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.youtube.com/watch?v=djZaZt01qaM
Dünyanın tarihini değiştiren Bosna Piramitleri - Galeri - Fikriyat Gazetesi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.fikriyat.com/galeri/kultur-sanat/dunyanin-tarihini-degistiren-bosna-piramitleri/5
Bosna Piramitleri: Doğal Oluşumlu Dağlar mı, Gizemli Kalmış İnsan ..., erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://evrimagaci.org/bosna-piramitleri-dogal-olusumlu-daglar-mi-gizemli-kalmis-insan-yapilari-mi-9703
We, the undersigned professional archaeologists from all parts of ..., erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.robertschoch.com/articles/schoch_eaa_statement.pdf
Bosnian pyramid claims - Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Bosnian_pyramid_claims
Are They Lying To You About the Bosnian Pyramids? - Tour Croatia, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://tourcroatia.co.uk/are-they-lying-to-you-about-the-bosnian-pyramids/
The Mystery of Bosnia's Ancient Pyramids - Smithsonian Magazine, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.smithsonianmag.com/history/the-mystery-of-bosnias-ancient-pyramids-148990462/
Bosna Piramidinde İmkansız Denebilecek Düzeyde Enerji Tespit Edildi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.bosnahersek.ba/bosna-puiramidinde-imkansiz-denebilecek-duzeyde-enerji-tespit-edildi/
Multidisciplinary Evaluation of the Pyramid-Shaped Formation near Visoko, Bosnia-Herzegovina: A Case for Anthropogenic Construct - Journal of Biomedical Research & Environmental Sciences, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.jelsciences.com/articles/jbres2106.pdf
Multidisciplinary Evaluation of the Pyramid-Shaped Formation near Visoko, Bosnia-Herzegovina - EarthArXiv, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://eartharxiv.org/repository/object/9112/download/17001/
12.000 YILLIK ENERJİ MAKİNALARI / BOSNA PİRAMİTLERİ, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://sinopbilke.com/2024/10/13/12-000-yillik-enerji-makinalari-bosna-piramitleri/
Official Investigation: the Bosnian Pyramids made of Layers of Concrete - Sarajevo Times, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://sarajevotimes.com/official-investigation-bosnian-pyramids-made-layers-concrete/
Dünyanın tarihini değiştiren Bosna Piramitleri - Galeri - Fikriyat Gazetesi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.fikriyat.com/galeri/kultur-sanat/dunyanin-tarihini-degistiren-bosna-piramitleri/6
30000 Year Old Bosnian Pyramids Built With Man Made Cement - Arheološki park, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://piramidasunca.ba/en/30000-year-old-bosnian-pyramids-built-with-man-made-cement-9384/
New Investigation on Bosnian Pyramid showed Interesting Results - Sarajevo Times, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://sarajevotimes.com/new-investigation-on-bosnian-pyramid-showed-interesting-results/
653) BOSNA PİRAMİTLERİ - Yeniden Ergenekon, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://yenidenergenekon.com/653-bosna-piramitleri/
Dünyanın tarihini değiştiren Bosna Piramitleri - Galeri - Fikriyat Gazetesi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.fikriyat.com/galeri/kultur-sanat/dunyanin-tarihini-degistiren-bosna-piramitleri/10
Bosnian Pyramids Bosnian Pyramids Against All Odds: A Case Study in Vision-Driven Tourism 2005-2025 - ResearchGate, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.researchgate.net/publication/392724645_Bosnian_Pyramids_Bosnian_Pyramids_Against_All_Odds_A_Case_Study_in_Vision-Driven_Tourism_2005-2025
en.wikipedia.org, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Flatiron_(geomorphology)#:~:text=These%20landforms%20are%20small%20knolls,tips%20directed%20towards%20the%20scarp.
Flatiron (geomorphology) - Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Flatiron_(geomorphology)
Flatirons - Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Flatirons
Guide to the Boulder Flatirons | Hiking & Rock Climbing, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.bouldercoloradousa.com/things-to-do/insider-guides/flatirons/
Geology of Boulder, Colorado - NASA Earth Observatory, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.earthobservatory.nasa.gov/images/8307/geology-of-boulder-colorado
Wyoming Wanderers; The Boulder Flatirons - F.E. Warren Air Force Base, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.warren.af.mil/News/Commentaries/Display/Article/3233772/wyoming-wanderers-the-boulder-flatirons/
KONGLOMERA ve BREŞLER (Roundstone and Breccia), erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=58413
Konglomera - Vikipedi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/Konglomera
Konglomera | Özellikleri, Bileşimi, Sınıflandırılması, Oluşumu - Jeoloji Bilimi, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://tr.geologyscience.com/kayalar/tortul-kaya%C3%A7lar/holding/
Tortul Kayaçlar (SEDİMANTER), erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://staff.emu.edu.tr/ececelik/Documents/courses/INSA353/INSA353-ders%20notu-9-%20Tortul%20Kaya%C3%A7lar.pdf
The Bosnian Pyramid threatens to spread | by Alun Salt, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://alunsalt.com/the-bosnian-pyramid-threatens-to-spread-46d640b5264e
AP: Online Journal in Public Archaeology - Dialnet, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/5966071.pdf
Bosnian Pyramid Hoax: an Overview (Part 1) - Archaeology Review, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://ahotcupofjoe.net/2017/01/bosnian-pyramid-hoax-overview-part-1/
Bosnian Pyramids Against All Odds: A Case Study in Vision-Driv- en Tourism 2005–2025 - CME Live Open Access, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.wecmelive.com/open-access/bosnian-pyramids-bosnian-pyramids-against-all-odds-a-case-study-in-visiondriven-tourism-20052025.pdf
Bosnia's 'Ancient Pyramids' Served Major Tourism Boost By Tennis Ace Djokovic, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://www.rferl.org/a/bosnia-ancient-pyramids-djokovic/31011973.html
Tourism in Bosnia and Herzegovina - Wikipedia, erişim tarihi Ağustos 22, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Tourism_in_Bosnia_and_Herzegovina
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder