1998
.
Orta Asya’nın sınırları: Kuzeyde, Sibirya; Güneyde, Himalaya dağları; Batıda, Hazar denizi ve Aral gölü; Doğuda, Kingan Dağları bulunur.
Son Arkeolojik, filolojik ve tarihi araştırmalara göre ilk ana yurdun; Altay Dağları ile Ural Dağları ve Aral gölü arasında olduğu ileri sürülmüştür.
SORU: Harita üzerinde bu yerleri bulup inceleyiniz.
İklim ve yer yüzü şekilleri: Bozkır iklimi vardır. Kışlar çok soğuk, yazlar çok sıcak ve kuraktır. Özellikle Orta Asya yüksek dağlar, çöller ve bozkırlarla kaplıdır. Tarıma elverişli saha çok azdır. Bazı akarsular, hiç bir denize kavuşamadan bozkır içinde kaybolur. Yüksek dağlarla çevrili olduğu için denizden nemli havada alamaz. Bir Çinli yazar bu bölgeyi şöyle anlatır: “Yerde ağaç bitmez, biten tek şey yabanıl otlardır. Tanrı burada dağlar değil, tepecikler yaratmıştır. Ekin yetişmez,sütle beslenirler, deriden dikilmiş elbiseler giyerler, keçe çadırlarda yaşarlar.
SORU: Bozkır ikliminin; insanların yaşam tarzında ve uğraşlarının belirlenmesinde nasıl bir rolü olmuştur? Neden?
Orta Asya'nın Coğrafi bölgeleri:
Moğolistan; Altay Dağları'nın kuzeydoğusundadır. (Baykal Gölü ve çevresi)
Çungarya; Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındadır.
Tarım Havzası; Tanrı Dağları'nın güneyi. Verimli bir arazidir. Doğu Türkeli de denilir.
Taklamakan Çölü; Tarım Havzası'nın doğusundadır.
Batı Türkeli; Hazar Denizi ile Tanrı Dağları arası veya diğer bir söyleyişle Maveraünnehir ve çevresidir.
Maveraünnehir; Seyhun ve Ceyhun ırmakları arasındaki bölgeye denir.
Harzem; Ceyhun Irmağı'nın güneyine verilen isimdir.
SORU Harita üzerinde bu yerleri bulup, inceleyiniz.
Orta Asya'nın Bilinen İlk Uygarlıkları
a) ANAV KÜLTÜRÜ; Batı Türkistan'daki Aşkabat şehri yakınlarındadır. MÖ 4500 yıllarına uzanan kalıntılar bulunmuştur. Tarım ve hayvancılık ile uğraşan bölge insanlarından seramik, madeni eşya ve dokumalar kalmıştır.
b) AFANASYEVO KÜLTÜRÜ; Altay ve Sayan Dağları'nın kuzeybatısındadır. MÖ 3000- 1700 arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. Avcılık ve hayvancılık ile uğraşmışlardır. Kartal kutsal hayvanlarıydı. Burada yapılan araştırmalarda; “ok uçları, kemik iğneler ve madeni eşyalar” bulunmuştur.
c) ANDRONOVA KÜLTÜRÜ; Altaylar ile Ural Dağları arasındaki bölgededir. MÖ 1700- 1200 arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. Bazı yazarlar bunları Türklerin ilk ataları olarak kabul eder (Proto Türkler). Göçebe ve savaşçıydılar. Tunç ve altın eşyalar ilk burada görülmüştür. “Hayvan Üslubu” denilen stilize edilmiş hayvan motiflerini çeşitli eşyalar üzerine uygulamışlardır.
d) KARASUK KÜLTÜRÜ; Yenisey ırmağının bir kolu olan Karasuk üzerindedir. MÖ 1200-700 yılları arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. İlk olarak demir burada işlenmiştir. Yün eğirmesini ve dokuma yapmasını biliyorlardı. Ayrıca dört tekerlekli araba ve keçe çadır kullanıyorlardı.
İklim ve yer yüzü şekilleri: Bozkır iklimi vardır. Kışlar çok soğuk, yazlar çok sıcak ve kuraktır. Özellikle Orta Asya yüksek dağlar, çöller ve bozkırlarla kaplıdır. Tarıma elverişli saha çok azdır. Bazı akarsular, hiç bir denize kavuşamadan bozkır içinde kaybolur. Yüksek dağlarla çevrili olduğu için denizden nemli havada alamaz. Bir Çinli yazar bu bölgeyi şöyle anlatır: “Yerde ağaç bitmez, biten tek şey yabanıl otlardır. Tanrı burada dağlar değil, tepecikler yaratmıştır. Ekin yetişmez,sütle beslenirler, deriden dikilmiş elbiseler giyerler, keçe çadırlarda yaşarlar.
SORU: Bozkır ikliminin; insanların yaşam tarzında ve uğraşlarının belirlenmesinde nasıl bir rolü olmuştur? Neden?
 |
| Kuzeyden gelen Hiung nu (Hsiung nu) akınları gösterilmiş Kaynak* |
 |
| Tarih MS 400 Göktürk Boylar Birliği'nin kurulmasına daha y.150 yıl var. Kaynak* |
Orta Asya'nın Coğrafi bölgeleri:
Moğolistan; Altay Dağları'nın kuzeydoğusundadır. (Baykal Gölü ve çevresi)
Çungarya; Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındadır.
Tarım Havzası; Tanrı Dağları'nın güneyi. Verimli bir arazidir. Doğu Türkeli de denilir.
Taklamakan Çölü; Tarım Havzası'nın doğusundadır.
Batı Türkeli; Hazar Denizi ile Tanrı Dağları arası veya diğer bir söyleyişle Maveraünnehir ve çevresidir.
Maveraünnehir; Seyhun ve Ceyhun ırmakları arasındaki bölgeye denir.
Harzem; Ceyhun Irmağı'nın güneyine verilen isimdir.
SORU Harita üzerinde bu yerleri bulup, inceleyiniz.
Orta Asya'nın Bilinen İlk Uygarlıkları
a) ANAV KÜLTÜRÜ; Batı Türkistan'daki Aşkabat şehri yakınlarındadır. MÖ 4500 yıllarına uzanan kalıntılar bulunmuştur. Tarım ve hayvancılık ile uğraşan bölge insanlarından seramik, madeni eşya ve dokumalar kalmıştır.
b) AFANASYEVO KÜLTÜRÜ; Altay ve Sayan Dağları'nın kuzeybatısındadır. MÖ 3000- 1700 arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. Avcılık ve hayvancılık ile uğraşmışlardır. Kartal kutsal hayvanlarıydı. Burada yapılan araştırmalarda; “ok uçları, kemik iğneler ve madeni eşyalar” bulunmuştur.
c) ANDRONOVA KÜLTÜRÜ; Altaylar ile Ural Dağları arasındaki bölgededir. MÖ 1700- 1200 arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. Bazı yazarlar bunları Türklerin ilk ataları olarak kabul eder (Proto Türkler). Göçebe ve savaşçıydılar. Tunç ve altın eşyalar ilk burada görülmüştür. “Hayvan Üslubu” denilen stilize edilmiş hayvan motiflerini çeşitli eşyalar üzerine uygulamışlardır.
d) KARASUK KÜLTÜRÜ; Yenisey ırmağının bir kolu olan Karasuk üzerindedir. MÖ 1200-700 yılları arasında varlığını sürdürmüş bir uygarlıktır. İlk olarak demir burada işlenmiştir. Yün eğirmesini ve dokuma yapmasını biliyorlardı. Ayrıca dört tekerlekli araba ve keçe çadır kullanıyorlardı.
SORU Yukarıdaki kültürleri birbirinden ayırt eden özellikler nelerdir?
*Kaynak: Dünya Tarihi, Willim NcNeil, Kaynak Yayınları, 1985
*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.
1998 yılında bir bölümünü yazdığım "Genel Türk Tarihi Ders Notları"ndan..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder