Örnek Zihin Haritası Çalışması

Dilara Kahyaoğlu

2007

GİRİŞ

Zihin Haritası Tekniği ile (Bir) Kitabın Genel Hatlarının Keşfedilmesi

Bölüm, alt bölüm, ana metin ve yan metin başlıkları dikkate alınarak kitabın zihin haritası oluşturulur ve harita üzerinde çeşitli çalışmalar yapılır.

I. Adım (sınıf çalışması, bütün sınıf üyeleriyle birlikte yapılır )

Zihin Haritası Nedir?

 Öğretmen birkaç örnek dağıtarak ve/veya tahtaya yaparak; zihin haritasının ne olduğunu, amacını kısaca anlatır.

zihin haritası tekniği ( mind map/ mind mapping) İngiliz psikolog Tony Buzan tarafından 1960’lı yıllarda yaratılmış bir tekniktir. Zihin haritasında,  birbiriyle ilişkili, belli bir ağ ve akış içinde bulunan “bilgi”ler tek bir sayfa üzerinde grafiksel bir tasarım olarak gösterilmeye çalışılır. Kavram haritasından farklı olarak; sadece kavramları, ilke ve genellemeleri kullanma zorunluluğu yoktur. Kavram, olgu, özel isim vb.,  arasındaki ilişkiler öncelikli olanlardan başlayarak belli bir  hiyerarşi içinde gösterilir. Ana başlıklar, onlara bağlı alt başlıklar, onlara bağlı örnekler gibi….

 

II. Adım (bireysel çalışma)

Zihin Haritası Tekniğiyle 20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi Kitabı’ndaki Tematik Akışın Belirlenmesi (örnek 1)

yönerge

“Kitabın içindekiler bölümünde yer alan bölüm  ve onlara bağlı alt bölüm, ana metin ve yan metin başlıklarını  kullanarak bir zihin haritası yapınız. Bunun için “içindekiler” bölümünden yararlanabilirsiniz.”

malzeme

*Büyük boy kağıt (saman veya beyaz A4 kağıtları birbirlerine yapıştırılarak  da yapılabilir).

*Renkli kalem veya boyalar

dikkat!

*Burada öğrencinin değil, kitabın zihin haritasını yapıyoruz.

*örnek 1’de bulunan zihin haritasının tamamını  öğrenciye göstermemek gerekir. Ama başlangıç için küçük bir bölümünü,  yol göstermek, tekniği öğretmek amacıyla tahtaya yapmak gerekebilir. Özellikle ilk kez zihin haritası yapılıyorsa.

*Öğrencinin işi yarım kalırsa geri kalan bölümü evde de tamamlayıp getirebilir.

örnek 1:    20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi  Kitabı’nın Tematik Akışı

III. Adım (küçük grup çalışması)

Sorular Yardımıyla Zihin Haritasının Analizi

Gruplar oluşturulur. Herkes hazırladığı zihin haritalarını ortaya koyar, soruları birlikte tartışır ve ortak bir yanıt listesi hazırlar.

soru önerileri

*“Kitabın yazarları, 20.Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi kitabını neden 19.Yüzyıl ile başlatmış olabilirler?” Hazırladığınız zihin haritasında kullanılan başlık ve alt başlıklardan yaralanarak fikir yürütmeye çalışınız.

*Türkiye ile ilgili olan bölümleri inceleyiniz. Sadece başlıklardan yola çıkarak düşününüz: “Türkiye ile ilgili olarak hangi konular üzerinde durulmuştur?” Fikir yürütmeye çalışınız…

yöntem-teknik küçük grup çalışması yöntemi Sınıfın dört, beş veya altı kişilik (duruma göre daha fazla da olabilir ama ideali dört veya beş kişidir) gruplara bölünerek kısa süreli çalışmalar yapmasıdır. Eğer bütün sınıfı çalıştırmak ve görüşlerini almak istiyorsak,  kullanışlı bir yöntemdir. Böylelikle öğrencilerin etkileşim içinde çalışmaları sağlanır, grup içinde birbirlerinden öğrenir, birlikte soru oluşturabilir, ürünler ortaya koyabilirler. Ayrıca zamandan tasarruf  sağlanır, grup sunumları ile  görüşlerini birbirlerine anlatır ve hedefi belli  sınıf  tartışmaları yapma olanağı da yaratılmış olur.  Bu çalışma sırasında grup üyeleri çeşitli yöntemlerle oluşturulabilir. rasgele oluşturma Örneğin 30 kişilik bir sınıfta altı kişiden oluşan beş tane grup oluşturulacaksa, öğretmen herhangi bir öğrenciden başlayarak, tek tek her bir öğrenciye birden altıya kadar numara/renk söyler veya kura çektirir. Bu arada sınıfın sıra veya masaları  karşı karşıya gelecek şekilde düzenlenmiş olmalıdır. Sınıf mevcudu altı gruba uygunsa bu durumda grupların çalışması için altı masa veya sıra kümesi bulunmalı, çalışma masalarının kaç numaralı/hangi renk  masa olduğu da belirlenmelidir. Buna göre “1” sayı kendisine düşmüş olan altı tane öğrenci, “1” numaralı masada toplanır, iki numaralı öğrenciler de iki numaralı masada vb. farklı öğrenen öğrencileri dikkate alarak grup oluşturma Öğrencilerden bazıları çeşitli nedenlerle grup çalışmalarında aktif rol alamayabilir. Bunların gözlenip, saptanarak uygun tedbirlerin alınması lazımdır. örneğin: Akademik ve kişilik özellikleri (vb.) benzer durumda olan öğrenciler bir araya getirilebilir. Bazı öğrenciler; “etkin” bir karaktere sahip veya “bilen” öğrenci(ler)nin bulunduğu  ortamda rahat değillerdir ama kendilerini diğer grup arkadaşları ile eşit durumda gördükleri ortamda çekinmeden birlikte çalışmaktadırlar. Böyle durumlarda grupları öğretmen oluşturur.                Diğer yandan, birikimi ve ilgisi yüksek öğrencilerin (“etkinler” ve “bilenler”) bir araya gelmesi onları büyük keşiflere doğru sürüklemekte, yaratıcıkları üst düzeye fırlamakta ayrıca bundan büyük zevk de almaktadırlar. Bazen yalnız çalışmak veya ikili çalışma yapmak isteyenlere izin vermek gerekebilir. Burada önemli olan bütün bir sene boyunca aynı taktiği uygulamamak, öğrencilerin birlikte çalıştıkları grupları her etkinlikte veya yeni bir tema işlenirken devamlı değiştirmek, öğrencilerin her türlü ortamda deneyim kazanmalarına yardımcı olmaktır. sorunlar ve taktikler… Öğrencilerin bazısı kesinlikle yalnız çalışmak ister, grupla çalışmaktan zevk almaz. Veya grubun  bileşimi bazılarının çok çalışmasına, bazılarının hiçbir şey yap(a)mamasına  yol açabilir. Bu durumda sözcünün çalışma sonunda kura ile belirlenmesi yöntemi oldukça işe yaramaktadır. Kimin grup sözcüsü olacağının işin başında bilinmediği bir ortamda daha randımanlı çalışmalar  yapılmaktadır yani gerekiyorsa grup sözcüsünü  öğretmen de saptayabilir.  Küçük grup çalışması portföyümüzde olması gereken yöntemlerden sadece biri olarak kabul edilmeli ve uygun durumlarda kullanılmalıdır. Bütün etkinlikler sadece küçük grup çalışması yöntemi ile yapılamaz. O zaman bazı bireylerin kaybedilme riski vardır.

 

IV. Adım: (sınıf çalışması)

Sunumlar… Gruplar sunumlarını yapar, vardıkları sonucu açıklar.

V. Adım: (bireysel çalışma)

Zihin Haritasıyla Bireysel Birikimin Ölçülmesi

Aşağıdaki gibi veya benzer sorular yardımıyla öğrenciler hazırladıkları zihin haritası üzerinde çalışırlar, böylelikle sınıfın ve bireylerin birikimi ölçülür  aynı zamanda  içerikle ilgili farkındalık yaratılır.  (örnek 2)

soru önerileri ve yönergeler

*“Başlıklara bakınız: Bunlardan hangilerini daha önceden hiç duymamıştınız? Bir renk seçerek  o başlıkların/sözcüklerin etrafını çerçeveleyiniz.”

*“Hangilerini çok iyi bildiğinizi düşünüyorsunuz?.” Başka renk bir kalemle o sözcüklerin/başlıkların etrafını çerçeveleyiniz.

*“Hangilerini daha önceden şöyle-böyle duymuştunuz? Başka renk bir kalemle o sözcüklerin/başlıkların etrafını çerçeveleyiniz.”

*“Bölüm başlıkları ve onlara bağlı alt başlıklar size neler çağrıştırdı veya neleri hatırlattı? Aklınıza gelen sözcükleri/temaları ilgili bölüme zihin haritasını tamamlayacak şekilde dallar çıkartarak,  farklı renkte bir kalemle işleyiniz.”

*“Sizin ekledikleriniz de dahil, zihin haritasında yer alan her şeyi inceleyiniz. Bunlardan hangilerini en çok merak ediyor, öğrenmek ve araştırmak istiyorsunuz? Farklı renkte bir kalemle etraflarını çerçeveleyiniz.”

*“Zihin haritasının altına, renklerin ne anlama geldiğini açıklayan bir harita kılavuzu (lejant) hazırlayınız.”

Örnek 2     Zihin Haritası Üzerinde Özel Çalışmalar…

çalışmanın amacı

Yukarıdaki  çalışmanın ürünü olan üzerinde çalışılmış  zihin haritalarının ya orijinalleri ya da fotokopileri öğrencilerden toplanıp incelenmeli hatta saklanmalıdır. Çünkü:

         

*Öncelikle öğretmenin sonucu görmesi ve değerlendirmesi önemlidir. Sınıf neler biliyor? Kim ne biliyor? Neleri  az biliyor veya hiç bilmiyor(lar). Kimler nelere meraklı? Neleri öğrenmek, araştırmak istiyor(lar)? Sınıfın, en çok merak ettiği konular neler? Veya belki hiçbir şey… Bütün bunlar sınıfın öncelikle “bilgi” birikimini sonra da merak konusundaki durumunu ölçmek için işe yarayacak, bundan sonraki çalışmalar için öğretmene yol gösterecektir. Sınıfın ve bireylerin ihtiyacına uygun planlar yapmak için bu tür çalışmalar çözüm olabilir.

*Ayrıca burada bireysel farklılıklara dikkat edilmesi de önemlidir. Kimileri çok az bilecektir ve hiç meraklı olmayacaktır. O zaman o öğrencilerle özel çalışma yapılabilir veya sınıf çalışmalarında belli bir taktik izlenebilir. Kimisi diğerlerinden ileri olacaktır. Onların  da yolunu açmak gerekir.

*Bir diğer önemli konu, zihin haritalarının saklanması ve dönem dönem özellikle de sene sonunda yeniden ele alınmasıdır. Sene sonunda yapılacak yeni bir zihin haritası ile bu ilk haritanın karşılaştırılması sonucu elde edilecek bulgular ile; öğrenci kendini, öğretmen tek tek öğrencilerini ve sınıfın genel durumunu, ayrıca kendini de değerlendirebilir. Ne biliyormuşum, şimdi ne biliyorum? Bu seneki kazancım şunlar olmuş veya sınıfın genel kazancı şunlar olmuş. Öğretmen olarak katkım neler olmuş? …

öğretmene notlar

Bu tip haritalar, bilgisayarda da yapılabilir. Ama sınıflarda elle yapılacaktır diye tahmin ediyorum. Bence doğrusu da, kolayı da  bu. Böylelikle öğrenci; elleriyle çalışarak, renkli kalemler kullanarak, zevk alarak bu işleri yapıyor. Eğer bireysel olarak işin içine gömülüyorsa, kitapla gerçekten baş başa kalıyor demektir. Bunun sonucu olarak;  yavaş yavaş hiç duymadığı  sözcükleri fark etmeye başlar veya bildiği sözcüklerle karşılaşır. Örneğin:  Türkiye bölümünde karşısına Yeşilçam, minibüs gibi sözcükler çıkacaktır. Lise öğrencisinin bunlara dair bir fikrinin olmaması mümkün değildir. Hatta bunların burada ne aradığını düşünecek, belki de öncelikle o bölümleri şöyle bir karıştıracaktır. Bu tür çalışmalar -yukarıda yazılanlar dışında– kitaba/konulara karşı belli bir yakınlık yaratıp, merak uyandırabilir.

Ben de örnek haritayı  yukarıdaki gibi elle hazırlamayı tercih ettim. Sınıflarda büyük kağıtlara yaptırmakta yarar var, örneklerden de anlaşılacağı gibi her şeyin birbirine karışma ihtimali çok yüksek ve küçük kağıtların üstünde

rahat çalışılmıyor.

Kaynak: 20. Yüzyıl Dünya ve Türkiye Tarihi için Öğretmen Kitabı, Tarih Vakfı Yayınları, Ekim 2007, s. 1-6

NOT: Bu çalışmayı; 20. YÜZYIL DÜNYA VE TÜRKİYE TARİHİ  kaynak kitabına ek olarak yazılan Öğretmen Kılavuz Kitabı için hazırlamıştım. Bu kılavuzdaki yazılarımı, kullanmayı kolaylaştırmak amacıyla uygun parçalara bölerek ve biraz da bağımsızlaştırarak bloguma aldım.

*Kaynak gösterilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz.