Tarihin Tanımı ve Yöntemi

Dilara Kahyaoğlu
1997...

Tanımı

Yukarıda anlatılanlardan da tahmin edilebileceği gibi tarihe bakış zamanla büyük değişim gösterdiğinden tarihin tanımı da bu süreçle beraber değişmiştir. Tarih bilimi için genel olarak “İnsanlığın ve toplumların geçmişi ile ilgili bilgileri ve gelişmeleri ele alan inceleyen “bilim dalı”dır diyebiliriz. Tarihçi ise, tarih üzerine araştırmalar yapan ve tarihle ilgili eserler yazan kişidir (müverrih).

Konusu ve Yöntemi

Konusu:

Eskiden sadece kralların, kahramanların, tanrıların, devletlerin savaşlarını, ilişkilerini anlatan ve diğer gelişmeleri bu merkezler çevresinde ele alan tarih biliminin ilgilendiği alanda çok önemli değişimler olmuştur. Bugünkü tarih biliminin en önemli özelliği giderek çok çeşitli bilim dalları ile işbirliği yapması ve artık hemen hemen her konuyu ilgi alanı içine katmış olmasıdır, bunda özellikle filozof Michel Foucault’un etkisi büyük oldu. Böylece 20. yüzyıl tarihçileri daha önceki tarihçilerin ilgisini çekmeyen ama önemli bilgiler sağlayan birçok konuya eğildiler. Örneğin; halkın beslenme koşulları, günlük yaşamı, eğlence yerleri, okuma alışkanlıkları vb.

Yöntemi:

Tarih biliminin olgulara ve onlar üzerine yapılan yorumlara dayandığını hatırlayalım. Bunun için araştırma yapan bir tarihçi şu yolları izlemek zorundadır.

a) Kaynak Bulma;

Tarih hakkında bilgi veren her türlü malzemeye kaynak, belge veya vesika denir. Kaynaklar; I.Elden kaynaklar ve II. Elden kaynaklar olarak ikiye ayrılarak değerlendirilir.

I. Elden kaynaklar doğrudan doğruya incelenen konuya ait, onu yansıtan, olaya tanıklık eden belgelerdir. Bunlar yazılı (antlaşma metinleri, mektuplar, paralar vb.) ve yazısız kaynaklar (seramik kaplar, heykeller, yapı kalıntıları, filmler, resimler, ses kasetleri vb. ) olabilir.

II. Elden kaynaklar ise I.elden kaynaklardan yaralanarak hazırlanan eserlerdir. Hazırlanan eser, I. Elden Kaynaklara yani belgelere ne kadar dayandırılmışsa o kadar değerlidir, “bilimseldir”.

b) Verileri sınıflandırma, çözümleme, eleştirme (tasnif , tahlil ve tenkit etme):

Tarihçi elde ettiği belgeleri, araştırdığı konuya uygun olarak sınıflandırır. Örneğin kronolojik olarak sınıflandırabilir. Konusuna, içeriğine göre sınıflandırabilir. Daha sonraki aşamada ise; elden edilen kaynaklar gözden geçirilir, eksiklikler saptanır, belgelerin nerelerde kullanılacağı belirlenir, eksiklikler tamamlanmaya çalışılır. Tarihçinin en önemli görevlerinden biri de elde ettiği belgelerin güvenilir olup olmadığını tespit etmektir bu nedenle belgeler, eleştirel süzgeçten mutlaka geçirilmelidir. Bu çok önemlidir çünkü değerlendirmeler ve yorum, bu belgeler ışığında yapılacaktır.

c) Birleştirme, sentez yapma (terkip )

Tarihçi elde ettiği bilgileri bu aşamada bir sanatçı/edebiyatçı/"bilim" insanı duyarlılığı ile birleştirmek ve yeni şeyler yaratmak durumundadır.

EK: TARİHİN/TARİHÇİNİN ÇALIŞMA  YÖNTEMİ

KAYNAK ARAMA	VERİLERİ TASNİF, TAHLİL VE TENKİT ETME	TERKİP YAPMA
1. Birinci Elden kaynak/ Ana Kaynak (belge, vesika)      Kaynaklara dayanmayan bilgiler ve yorumlar tarih araştırmalarında değer taşımaz veya dikkate alınamaz.   Eğer bir kaynak bizzat olayın geçtiği döneme tanıklık ediyorsa veya doğrudan o olayla veya olgu ile ilgili bir kaynaksa  “ana kaynak”, “birinci el kaynak” veya  daha yaygın deyişle BELGE / VESİKA olarak isimlendirilir. Belgeler yazılı veya yazısız olabilir.     1.1.Yazılı Belgeler       Örneğin: Kitabeler, fermanlar, paralar, kanunlar, mahkeme kayıtları, resmi ve özel mektuplar, dergiler, gazeteler...     1.2.Yazısız Belgeler       Örneğin: Evler, kaleler, heykeller, resimler, fotoğraflar, filmler....	1.Verileri Tasnif Etme (Sınıflandırma)      Veriler belli bir sistem dahilinde sınıflandırılır. Tasnif işlemi fişlerle veya günümüzde bilgisayarlarla belli kod çerçevesinde yapılabilir. Sınıflamanın hangi kriterler dikkate alınarak yapılacağı meselesi tarihçinin gereksinimine göre/çalıştığı konuya göre saptayıp uygulayacağı bir konudur.   Örneğin kaynaklar zamana, mekana ve/veya konularına göre sınıflandırılabilir. Bu yapılırsa toparlanan kaynakları karşılaştırmak,  doğruluklarını belirlemek daha kolay olacak, aynı zamanda verilerin analiz edilme işini de kolaylaştıracaktır.	*Terkip Yapma (Sentez)      Bütün çalışmaları birleştirmek sonuca gitmektir.  Bir siyasi olayın sentezi yapılırken; doğal etkenler, psikolojik etkenler, sosyolojik etkenler, ekonomik etkenler, kültürel etkenler vb. dikkate alınır…
2. İkinci Elden  kaynak      Eğer bir kaynak, konunun geçtiği dönemin belgelerine, birinci el kaynaklara dayanılarak hazırlanmışsa “İkinci elden kaynak” olarak isimlendirilir. İkinci el kaynakların özellikle kullandığı belgelerin ortadan yok olduğu durumlarda çok önemli bir işlevi vardır.  Örneğin Hammer’in Osmanlı Tarihi…      Bir kaynağın “birinci”mi,  yoksa “ikinci kaynak” mı olduğu meselesinin, araştırma yapılan konu ile doğrudan ilgisi vardır. Yani bağlama bakarak yanıt vermek gerekir. Örneğin  “reklamların gençlik üzerindeki etkileri”ni inceleyen bir kişi için  reklam klipleri  vb. birer belgedir. Ama o kişinin hazırladığı kitap veya makale ikinci elden kaynak olacaktır.	2.Tenkit Etme (Eleştiri, Kritik)      Tarih,  belgelerle çalışan  bir alan olduğu için belgelerin eleştirisinin yapılması çok önemlidir. Kaynak eleştirisi “dışsal eleştiri” ve “içsel eleştiri” olarak iki aşamada yapılır.        a) Dışsal Eleştiri: Her belgenin kaynağının, tarihinin ve gerçekliğinin yardımcı bilimler vasıtasıyla yapılması anlamına gelir.        b) İçsel Eleştiri: Dışsal eleştiri yoluyla seçilen kaynaklar içsel eleştiri yoluyla özümsenmeye çalışılır. Bu aşamada tarihçi belgenin dilini anlamaya, sonradan oluşmuş bozuklukları hataları gidermeye ayrıca da yazarların düşünce yapısını kavramaya çalışır.
	3.Verileri Tahlil Etme (Çözümleme, analiz)      Verilere çözümleme işlemi uygulanır.  “Veriler incelenen konu ile ilgili neler demektedir?” Veriler arasındaki neden sonuç ilişkileri  nedir?”.  “Bilgiler yeterli midir?”

Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.