Tarihin Diğer Bilimlerle/Disiplinlerle İlişkisi

Dilara Kahyaoğlu
1997...

Tarihin en önemli yardımcılarından biri de arkeolojidir. Resimde arkeologları
 "Kilise Tepe  Arkeoloji Projesi"nde çalışırken görüyoruz.
http://www.beu.edu.tr/IcerikDetay.aspx?zcms=1551

Tarih, yazılı ve yazısız belgelere genellikle başka disiplinlerin yardımıyla ulaşır. Örneğin; eğer o kaynaklar toprak altındaysa ancak kazı yapan bir bilim olan arkeoloji sayesinde yazılı ve yazısız kaynaklara ulaşılabilecektir. Çoğu zaman bir tarihçi, ne belgelere tek başına ulaşabilir ne de onları tek başına çözümleyebilir. Belgeleri anlaşılır bir biçimde elde edebilmenin dışında başka nedenlerle de tarihin yardımcı disiplinlere ihtiyacı vardır; hiç bir olayın tek bir nedeni ve tek bir sonucu olamaz, örneğin Osmanlı Devleti’nin Batı’ya yaptığı seferlerin elbette ki ekonomik, toplumsal, siyasi, psikolojik vb. bir sürü nedeni vardır. Bu yüzden tarihçi araştırdığı konuyu bütün girdileri ve sonuçları ile birlikte kavramak ve yorumlamak istiyorsa; diğer disiplinlerle çalışmak/onlardan öğrenmek durumundadır.

Unutulmaması gereken konulardan biri de şudur: Bu bilimler/disiplinler sadece tarihe yardımcı olmaları için ortaya çıkmamışlardır. Çoğu tarihten bağımsız olarak bir işleve, amaca sahip disiplinlerdir.

Tarihin işbirliği yaptığı bilimlerin/disiplinlerin belli başlılarını sıralayıp, kısaca gözden geçirelim:

Arkeoloji: Kazı yapar, buluntuları tanımlayarak araştırıcılara sunar. Arkeoloji, tarih öncesine ışık tutabilecek en önemli disiplinlerden biridir. Eskiye kıyasla günümüzde, bu bilimin hem yöntemleri hem de ilgi alanları çok değişmiştir.

Epigrafya: Yazıt veya kitabe; bir kimse veya bir olayın anısını yaşatmak için sert bir zemin üzerine kazılan yazı daha çok da “yazılı taş”lardır. Bunları inceleyen bilime “epigrafya” adı verilmiştir.

Kronoloji: “Zaman bilimi” demek olan kronoloji, olayların sıraya sokulması konusunda tarihe yardımcı olur.

Paleografya: Tarihsel el yazılarını okur, üzerinde çalışmalar yapar.

Soybilim (Jenealoji): Ailelerin yapısını ve kökenini araştırır.

Nümizmatik: Paraları inceler.

Adbilim (Onomastik ): Kişi ve yer adlarını inceler.

Diplomatik: Resmi belgeleri, senetleri ve yasaları inceler ve yorumlar.

Papiroloji: Pairüsleri inceler, üzerindeki yazıları çözümler ve yorumlar.

Armabilim (Heraldik): Arma ve amblemleri inceler, çözümler ve yorumlar.

Mühürbilim: Mühürleri inceler ve çözümler.

Filoloji: Dil varlıklarını ve yazılı belgeleri dilsel ve tarihsel açıdan incelediği gibi “dil”i bir araç olarak kullanıp bir toplumun kültürünü de inceler.

Coğrafya: Yeryüzünü fiziksel, ekonomik, sosyal (beşeri) ve siyasi açıdan inceleyen bilimdir. Tarihin olayın veya sürecin yaşandığı yer hakkında bilgi sahibi olması çok önemlidir. Çünkü değişimi veya olayları meydana getiren koşullar, o mekânda oluşmuştur. Tarihsel sürecin kavranması ancak o koşulların kavranması ile mümkündür. Bu konuda tarihin coğrafyaya çok ihtiyacı vardır, hatta tarih biliminin coğrafya ile bütünleştiğini iç içe olduğunu bile söyleyebiliriz.

İstatistik: Bir sonuç çıkartmak için olguları yöntemli bir biçimde toplayıp sayı olarak belirten matematiğin uygulama dalı sayılan bir bilimdir. Örneğin belli bir yöredeki okuma yazma oranını, gelir düzeyini bilmek için bu bilim dalına başvurabiliriz.

Sosyoloji: “Toplum bilim” anlamına gelen bu dal da belli bir toplum içinde yaşayan insanı inceler belli yargılara varır ve bunları diğer bilimlerin incelemesine sunar.

Etnoğrafya (Etnoloji):Toplumların gelenek ve göreneklerini inceleyip yorumlayan bir disiplin olarak tarihe yardımcı olur.

Antropoloji: Özellikle ilk insanların fiziksel özelliklerini konu edinir, araştırır.

Etimoloji: “Köken bilim” de denilen bu disiplin, sözcüklerin kökeni üzerine araştırmalar yaparak tarih bilimine incelenen konu ile ilgili olarak ipuçları sunar.

Psikoloji: İnsanların hem birey hem de toplumsal açıdan ruhsal yapılarını inceler.

Kimya: Maddelerin temel yapılarını, bileşimlerini, dönüşümlerini inceleyen bir bilim dalı olduğu için özellikle tarihsel belgelerin maddi yapısı hakkında bilgi edinmek için bu bilime başvurulur.

Astronomi: Gök cisimlerini inceler. Evrenin oluşumu, gökyüzündeki gelişmelerin dünyaya etkileri, takvimlerin oluşumu ve içeriği konusunda tarihin başvurabileceği ilk bilim astronomidir.

Felsefe: Varlık, bilgi ve daha başka birçok konuda sorular sorar, tartışır.

Tarih Felsefesi: Tarihin temelini oluşturan ilkelerle ilgilenir.



Yazar adı belirtilmeden, aktif link verilmeden kullanılamaz, alıntılanamaz.