Knossos Sarayı ve Rekonstrüksiyon Meselesi

Dilara Kahyaoğlu

Burası neresi?
(The Art Archive / Private Collection Paris / Gianni Dagli Orti)
Ancient Civilizations, Christopher Scarre, Brian M. Fagan, Routledge, s. 231

Reconstruction, dar anlamıyla;  mimarlık, arkeoloji, tarih gibi disiplinlerde kullanıldığında; eldeki verilere dayanarak, bir eserin gerçekte nasıl olduğunun hayal edilerek çizilmesi, resminin, maketinin veya üç boyutlu olarak her türlü somut bir örneğinin yapılması anlamına geliyor. Gerçek değil, gerçeğin hayal edilen, düşünülen, böyle olduğuna inanılan bir temsili...

Bu kelime, bulgulara göre yeniden -gerçekten- inşa edilmiş yapımlar, eserler için de kullanılır. [1] Ayrıca bu terim siyasi tarih alanında da yeniden yapılanma, yeniden kurma anlamında da kullanılır. https://www.britannica.com/event/Reconstruction-United-States-history

Kelimenin çok geniş bir kullanım alanı olduğu doğrudur ama biz ana konumuza devam edersek; Rekonstrüksiyonların  gerçeği tam olarak temsil etmeyebileceklerini bilmek ama diğer yandan da eğer bunları uzman kişiler yapmışsa (burası önemli) geçmiş zamana ait eserlerin; verilere, bulgulara dayanarak yeniden "inşa" edildiğini bilmek önemlidir çünkü bu tür canlandırmalar sayesinde o esere veya kalıntılara dair nihai bir fikir edinebiliyoruz. Mesela "Vay, demek ki bu saray böyle bir şeymiş" diyebiliyoruz. Nitekim yukarıdaki canlandırmayı gördüğümde ben tam olarak böyle bir şey düşündüm. İnanılmaz bir görüntü çünkü. Oldukça modern görünen ve bugünkü yapılara, komplekslere  benzeyen bu resmin nereye ait olduğunu birileri  bize söylemeseydi, hangi yapının rekonstrüksiyonu olduğunu tahmin etmek oldukça güç olurdu.

Yukarıdaki canlandırma Girit'teki Knossos (Knossus) Sarayı'na ait.  Girit adasındaki antik Knossos sarayı Minos Uygarlığı'nın bir ürünü. Burayı İngiliz arkeolog Arthur Evans keşfediyor ve efsanevi kral Minos'tan esinlenerek bu uygarlığa Minos (Minoan) adını veren de o. Dolayısıyla "Minos Uygarlığı" bizim verdiğimiz bir isim, onların kendilerine ne dediğini bilmiyoruz.

MÖ 2800 ile  1450 yılları arasına tarihlenen bu Bronz Çağı uygarlığının yaşam süresi -tarihçilerin görüşüne göre- Tera adasındaki büyük yanardağ patlamasından sonra, sona ermiştir. Sarayın yapılış tarihi olarak da MÖ 2000 dolayları düşünülmektedir.

Knossos Sarayı günümüzde böyle bir yerdir. 

Knossos harabelerinin genel görünümü
Yukarıdaki canladırmaya ne kadar benziyor?

Bu da başka bir rekonstrüksiyon. 
Sümerlilerin yaşadığı bir kasabasının, böyle olduğu düşünülmüş.

Kalıntıların neredeyse dümdüz bir şekilde bizlere ulaştığı; hakkında bilgi veren görsel veya yazılı kaynakların bulunmadığı yerlerin rekonstrüksiyonları daha fazla hata payı içerir. Bu tip yerleri canlandırırken günümüzde yaşayan, var olan yerlerden de örnek alarak bu rekonstrüksiyonları hazırlıyorlar. Örneğin Çatalhöyük canlandırmaları için bölgedeki toprak yapılar örnek alınmıştır. Bu da yanlış bir yaklaşım değildir, çünkü kültürlerde süreklilik ve aktarım olduğu bilinen bir durumdur. Ama asla bunların gerçeğin birebir kopyası olduğu düşünülmemeli, hata payının olabileceği her zaman akılda tutulmalıdır. 

Resimde Uruk kentinin kalıntılarını görüyoruz. Mezopotamya'da kerpiçten yapılan evler, binalar; zamana, doğanın yıpratıcı etkilerine karşı ancak bu kadar direnç gösterebilmiştir. Aynı durum taş kalıntılar için geçerli değildir. 

Notlar
[1] Rökonstrüksiyon: (Fr. reconstruction; lng. rebuilding; Alm. Weideraufbau; Arap. tecdid): Bazan restitüsyon'la aynı anlamda kullanılan bu sözcük, restitüsyona göre inşa etmeyi, ya da restitüsyona göre yapılan anıtı ifade eder.

Restitüsyon - ( Fr. restitution; İng.reconstruction; Alm. Restitution, Rekonstruktion): Kısmen ya da tamamen yok olmuş ya da ilk biçimi değiştirilmiş bir anıtın planını elevasyonunu, tezyinatını harabesine, kalıntılarına ya da kaynaklara göre yeniden çizme. Bu şekilde çizilen plan, elevasyon, tezyinat.

Restorasyon - (Fr. restauration; lng. restoration; Alm. Wiederher-stellung; Arap islah ): Bir sanat eserinin sadece harap olan kısımlarını, eserin daha fazla harap olmasını önlemek amacıyla aslına uygun olarak onarma.
Kaynak: Adnan Turani, Sanat Terimleri Sözlüğü, s.112